Çağaniyan Prensliği
Bu makale günümüzde oldukça alakalı hale gelen Çağaniyan Prensliği konusunu ele alacaktır. Çağaniyan Prensliği, akademisyenlerden ve alandaki uzmanlardan, çağdaş toplumdaki etkisini ve alaka düzeyini anlamakla ilgilenen sıradan insanlara kadar geniş bir yelpazedeki bireylerin dikkatini çeken bir özelliktir. Bu doğrultuda, bu konuda kapsamlı ve zenginleştirici bir vizyon sunmak amacıyla Çağaniyan Prensliği'e ilişkin farklı bakış açıları ve yaklaşımlar analiz edilecektir. Kaynağından olası sonuçlarına kadar, Çağaniyan Prensliği'in çeşitli bağlamlardaki önemi, bu konunun daha eksiksiz ve daha derin bir şekilde anlaşılmasını sağlamak amacıyla kapsamlı bir şekilde incelenecektir.
Çağaniyan Prensliği | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Resmî din | Budizm, Zerdüştçülük | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| Tarihî dönem | 5.-10. yüzyıl | ||||||||
| |||||||||
| Afganistan tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
| Zaman çizelgesi |
Çağaniyan Prensliği, Arapça kaynaklarda el-Saghaniyan olarak bilinir, 5. yüzyıldan 7. yüzyıla kadar Heftalit Konfederasyonunun bir parçasıydı. [5] Bundan sonra, MS 7. yüzyılın sonundan MS 8. yüzyılın başına kadar Çağaniyan bölgesini yöneten yerel, muhtemelen İranlı bir hanedan tarafından yönetildi. [6] Bu yöneticiler “Çagan Hude” (Orta İranca ; Čagīnīgān Xvaday, “Çağaniyan efendisi” anlamına gelir) unvanlarıyla tanınıyorlardı. a[›] [6]
Tarihi
Ak Hun yönetimi
Çağaniyan, Denov ve Tirmiz arasında bulunan bir "Ak Hun tampon prensliği" idi ve MS 563-567'de Sasani İmparatorluğu ve Birinci Türk Kağanlığı'na karşı aldıkları yenilginin ardından Ak Hunlar için bir sığınak haline geldi.[1][7] Yeni kralları Faganiş'in yönetimi altında, bir hanedan kurarak, Çağaniyan ve Tokharistan'ın diğer bölgelerine yerleştiler.[1][7] Kısa süre sonra, Çağaniyan'ın da mensup olduğu Ceyhun'un kuzeyindeki yeni Heftalit toprakları Batı Türk hakimiyeti altına girerken, Ceyhun'un güneyindeki topraklar nominal olarak Sasani İmparatorluğu'nun kontrolü altına girdi.[1] Türklerin kontrolündeki topraklar 581 yılında isyan etti.[1]
Çağaniyan'da basılan paralar, bazen yerel yöneticilerin isimlerinin eklenmesiyle, I. Hüsrev'in Sasani paralarının bir taklidiydi.[1]
648-651 yıllarında Çağanlı Pukarzate adlı bir elçinin Semerkant Kralı Varkhuman'ı ziyaret ettiği ve diğer Orta Asyalı elçilerle birlikte Efrasiyab duvar resimlerinde yer aldığı bilinmektedir. Yanındaki bir yazıtta şöyle yazmaktadır: "Ben Çağaniyan'ın dapirpatı (şansölyesi) Pukarzate'yim. Çağaniyan'ın efendisi Turantaş'tan buraya geldim".[1][2][3][4] Turantaş adlı Çağaniyan Kralı, bir Ak Hun hükümdarı[8] veya Ak Hunlar ile birlikte yaşamış gibi görünen yerel Çağan-Hude'lerden biri olabilir.[1]
-
-
Turantaş elçiliğinden bahseden Efrasiyab Soğdca yazıt
Çağan Hude Yönetimi
MS 7. yüzyılın sonlarında, Çağaniyan, Ak Hun yönetiminden bağımsız hale geldi ve muhtemelen "Çağan Hude" olarak bilinen İranlı yerel yöneticilerin kontrolü altına girdi.[10][11] Müslümanların İran'ı fethi sırasında Çağan Hude, Sasanilerin Râşidîn Halifeliği'ne karşı mücadelesinde onlara yardım etti. Ancak Araplar, Sasani İmparatorluğu ile mücadele ettikten sonra, aralarında Çağan Hude ve diğer birçok yerel yöneticinin de bulunduğu Horasan'ın yerel yöneticilerine odaklanmaya başladılar. 652 yılında Çağan Hude, Talukan, Guzgan ve Faryab hükümdarlarıyla birlikte Araplara karşı Güney Toharistan hükümdarına yardım etti. Ancak Araplar savaştan galip çıkmayı başardılar. Ancak, Raşidun Halifeliği kısa sürede iç savaşa sürüklendi ve Emevi Halifeliği'ni kuran başka bir Arap ailesi tarafından fethedildi.
705 yılında Arap generali Kuteybe bin Müslim, ismi Tiş olarak geçen Çağan Hude'ye Emevi hakimiyetini kabul ettirmeyi başarmıştır. Ancak Tiş'in teslim olmasının gerçek nedeni, kendisine karşı akınlar düzenleyen Kuzey Tokharistan'daki Akharun ve Şuman'ın yerel yöneticilerini yenmek için yardım almaktı.[10][12] Kuteybe kısa sürede iki hükümdarı da mağlup etti ve onları Emevi otoritesini tanımaya zorladı.
Ancak 718 yılında Tiş, Semerkant kralı Gurak, Kumadh kralı Narayana ve Buhara'nın Buhara Hüdası Tuğşada ile birlikte Çin'deki Tang Hanedanı'na bir elçilik göndererek Araplara karşı yardım istediler.[13] Buna rağmen Çağaniyan Beyliği Türgişlere karşı Arapları desteklemeye devam etti ve Yevm el Atkal Muharebesi'nde Arapların yanında yer aldı; ancak bu savaşta Araplar yenildiler ve Çağan Hude öldürüldü. Muharebeden sonra Horasan'ın Çağaniyan hariç büyük kısmı Arapların kontrolünde kaldı. Nasr bin Seyyar döneminde Çağaniyan yeniden Emevi Halifeliğinin vasalı oldu. Bundan sonra Çağan Hude kaynaklardan silinmeye başlar. 8. yüzyılın sonlarında Çağaniyan, 750 yılında Emevi Halifeliği'nin yerini alan Abbasi Halifeliği'nin doğrudan kontrolü altına girdi. 10. yüzyılda Çağaniyan'ın kontrolünü ele geçiren bir İran hanedanı olan Muhtecidler, Çağan Hude soyundan gelmiş olabilir.[11]
Notlar
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c d e f g h Dani, Ahmad Hasan; Litvinsky, B. A. (January 1996). History of Civilizations of Central Asia: The crossroads of civilizations, A.D. 250 to 750 (İngilizce). UNESCO. s. 177. ISBN 978-92-3-103211-0.
- ^ a b Baumer, Christoph (18 Nisan 2018). History of Central Asia, The: 4-volume set (İngilizce). Bloomsbury Publishing. s. 243. ISBN 978-1-83860-868-2.
- ^ a b "Afrosiab Wall Painting". contents.nahf.or.kr. NORTHEAST ASIAN HISTORY FOUNDATION. 19 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2024.
- ^ a b Whitfield, Susan (2004). The Silk Road: Trade, Travel, War and Faith (İngilizce). British Library. Serindia Publications, Inc. s. 110. ISBN 978-1-932476-13-2.
- ^ Bosworth 1990.
- ^ a b Bosworth 1984.
- ^ a b KURBANOV, AYDOGDY (2010). "The Hephthalites: Archaeological and Historical Analysis" (PDF). s. 187. 30 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Aralık 2024.
- ^ Allworth, Edward A. (September 2013). The Modern Uzbeks: From the Fourteenth Century to the Present: A Cultural History (İngilizce). Hoover Press. s. 322. ISBN 978-0-8179-8733-6.
- ^ Kurbanov, Aydogdy (2013). "The Hephthalite Numismatics" (PDF). Tyragetia. Cilt VII. s. 370. 20 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Aralık 2024.
- ^ a b Bosworth 1990, ss. 614–615.
- ^ a b Bosworth 1984, ss. 764-766.
- ^ Gibb 1923, s. 32.
- ^ Gibb 1923, s. 60.
- Genel
- Bosworth, C. E. (1986). "Ḳutayba b. Muslim". Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Lewis, B.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume V: Khe–Mahi (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 541-542. ISBN 978-90-04-07819-2.
- Gibb, H. A. R. (1923). The Arab Conquests in Central Asia (İngilizce). Londra: The Royal Asiatic Society. OCLC 499987512.
- Shaban, M. A. (1979). The 'Abbāsid Revolution. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-29534-3.
- Blankinship, Khalid Yahya, (Ed.) (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume 25: The End of Expansion: The Caliphate of Hishām, A.D. 724–738/A.H. 105–120. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-88706-569-9.
- Blankinship, Khalid Yahya (1994). The End of the Jihâd State: The Reign of Hishām ibn ʻAbd al-Malik and the Collapse of the Umayyads (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-1827-7.
- B. A. Litvinsky, Ahmad Hasan Dani (1996). History of Civilizations of Central Asia: The crossroads of civilizations, A.D. 250 to 750. UNESCO. ss. 1-569. ISBN 9789231032110.
- Wellhausen, Julius (1927). The Arab Kingdom and Its Fall. University of Calcutta.
- Bosworth, C. Edmund (1990). "ČAḠĀNĪĀN". Encyclopaedia Iranica, Vol. IV, Fasc. 6. London et al.: C. Edmund Bosworth. ss. 614-615.
- Bosworth, C. Edmund (1984). "ĀL-E MOḤTĀJ". Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 7. London et al.: C. Edmund Bosworth. ss. 764-766.
- Hansen, Valerie (2012). The Silk Road
. Oxford University Press. ss. 1-304. ISBN 9780195159318. Diwashini.
