İslam ve hayvanlar

Makale serilerinden
İslam
İnançlar Tevhit (Allah'ın tekliği) Peygamberler Kutsal kitaplar Melekler Kader Ahiret Kıyamet
İbadetler Şehadet Namaz Oruç Zekât Hac
Metinler ve Hukuk Kur'an Sünnet Hadis Şeriat Fıkıh Kelâm
Tarih Zaman çizelgesi Muhammed Ehl-i beyt Sahabe Dört Halife Halifelik İmamet Dâvah İslam'ın yayılışı
Mezhepler Sünnilik Şiilik İbadilik Tasavvuf Kur'ancılık Ahmediye
Kültür ve Toplum Eğitim Hayvanlar Sanat Takvim Çocuk Demografi Bayramlar Camiler Kurban Felsefe Siyaset Bilim Kadın LGBT
Ayrıca bakınız İslamcılık İslamofobi İslam ve diğer dinler
g t d

Antik zamanlardan günümüze kadar hayvanlar dinlerde aktif rol almışlardır. Çeşitli dinlerde ve mitolojilerde tanrı seviyesinde görülmüş, bazen tanrıları temsilen kullanılmış bazen de tanrıların elçileri olarak görülmüştür. Lakin İslam ve diğer semavi dinler (Yahudilik, Hristiyanlık ve Bahailik) hayvanları din içinde çok kullanmaz. İslam yayıldığı coğrafya gereği Ortadoğu'ya özel bazı varlıkları dini hikâyelerde anmıştır. Bunlardan en çok bilineni Muhammed ve Ebubekir'in müşriklerden kaçmak için sığındığı Sevr Dağı çevresinde bulunan bir mağaraya saklanmaları ve mağaranın girişinin bir örümcek tarafından ağ ile gizlenmesi hikâyesidir. Başka bir hikâye ise Nuh ile ilgili olan hikâyedir. İnanışa göre Nuh tufan sırasında gemisine her ırktan iki cinsiyete ait canlılar almış ve tufandan sonra bu canlılar üreyerek soyunu devam etmiştir. İslam neredeyse tüm İbrahimî dinler gibi insanları hayvanların sahibi olarak kabul eder. Kur'an'da ise hayvan kelimesi bazen hakaret olarak kullanılır. Lakin Allah Kur'an'da hayvanlara merhameti de emretmiştir. Muhammed'in kedisi Müezza bu konu üzerinde fikir vermek için kullanılabilir. Kaynaklara göre bir gün kedi Muhammed'in kıyafeti üstünde uykuya dalmış, Muhammed ise onu uyandırmamak için kıyafetindeki kumaşı kesmiştir. Bu yüzden kedi beslemek İslam inancına göre sünnettir. Muhammed'in kedi sevgisine atıfta bulunan bir başka hikâye ise Uhud Savaşı sırasında gerçekleşir. Muhammed ordunun önüne yavrularını emziren bir kedi çıkınca durdurmuştur. Ayrıca kedinin başına ezilmemesi için bir nöbetçi dikmiş, orduyu o kedinin etrafından dolaştırmıştır. Savaş sonunda ise nöbetçiden kediyi geri istemiş ve ismini Müezza koyup sahiplenmiştir. İddialara göre Müezza siyah ve beyaz renklerinde bir Habeş kedisidir. Müezza isminin geçtiği son hikâye ise kedilerin temizliği ile ilgilidir. Muhammed, kedisi Müezza içtikten sonra kapta kalan su ile abdest alacakken Sahabe-i Kiram Ebu Nuaym "Ya Resul o sudan kedi içti" deyince, Muhammed "Onlar en temiz ağıza sahiptirler." demiş ve abdest almıştır. Ayrıca Muhammed'in Umeyr adını verdiği kuşu ölen Zeyd adlı bir çocuğa taziye ziyaretine gittiği de söylenir. Deve ayrıca coğrafya gereği İslam kaynaklarında geçer, Muhammed ile ilgili hikâyelerin bazılarında deve geçer. Bunlardan biri Muhammed'in torunlarının (Hasan ve Hüseyin) deve isteğidir. Muhammed parası olmadığı için deve alamamış ama çocukları sırtına almıştır. Bu konuyla ilgili son hikâye ise Abdullah bin Ömer'in deve istediği hikâyedir. Bir gün Abdullah, babası ve Muhammed'in bulunduğu bir kafilede deveye biniyordu. Abdullah hafif olduğu için hızlı gidiyor ve sık sık kafilenin başına geçiyordu, babası ise bu duruma oldukça kızıyordu. Bunun üzerine Muhammed deveyi satın almak istedi, Abdullah'ın babası ise ücretsiz olarak vermek istedi, Muhammed ısrarcı oldu ve deveyi satın aldı. Deveyi aldıktan sonra ise deveyi çocuğa verdi. Ayrıca istediği kadar hızlı gidebileceğini söyledi.^{[1][2][3][4][5]}

Kuran'da hayvanlarla alakalı tahminen 37 ayet geçmektedir. Bazı örnekler şöyledir:

• Ey iman edenler! Sözleşmeleri yerine getirin. İhramlı iken avlanmayı helal saymamanız şartıyla, çeşitli hayvanlar size helal kılındı. Ancak haram oldukları size okunacak olanlar müstesna. Şüphesiz Allah dilediği hükmü verir.
• Leş, kan, domuz eti, Allah'tan başkasının adı anılarak kesilen; boğulmuş, vurulmuş, yukarıdan düşmüş, boynuzlanmış, canavar yırtmış olup da canlı iken kesmedikleriniz; dikili taşlar (putlar) üzerine boğazlanan hayvanlar ve fal oklarıyla kısmet (şans) aramanız size haram kılındı. Bunların hepsi doğru yoldan çıkmaktır. Bugün kâfirler, dininize karşı ümitsizliğe düşmüşlerdir. Onlardan korkmayın, benden korkun. Bugün dininizi kemale erdirdim, size nimetimi tamamladım. Size din olarak İslamı beğendim. Kim açlıktan daralır, günaha istekle yönelmeden bunlardan yemek zorunda kalırsa, ona günah yoktur. Çünkü Allah bağışlayan, merhamet edendir.
• Ki biz (o suyla) ölü toprağa can verelim, yarattığımız nice hayvanlara ve insanlara su sağlayalım, diye.
• Bunun üzerine biz de onu ve beraberindekileri, o dolu gemide taşıyarak kurtardık.
• Allah bütün çiftleri yaratmıştır. Sizin için bineceğiniz gemiler ve hayvanlar var etmiştir.
• Sizin ve hayvanlarınızın geçimi için...
• Siz ve hayvanlarınız faydalansın diye...
• Yine insanlardan, hayvanlardan ve davarlardan da türlü renklileri vardır. Kulları içinde Allah'tan ancak âlimler korkar. Şüphe yok ki Allah çok güçlüdür. Hüküm ve hikmet sahibidir.
• Şunu da görmediler mi: Biz onlar için kudretimizin meydana getirdiklerinden birtakım hayvanlar yaratmışız da onlara sahip bulunuyorlar.
• Yoksa sen, onların çoğunun gerçekten söz dinleyeceğini yahut akıllanacağını mı sanıyorsun? Gerçekte onlar hayvanlar gibidir, hatta gidişçe daha sapıktırlar.
• Sana, kendilerine neyin helal kılındığını soruyorlar. De ki: "Size iyi ve temiz şeyler helal kılındı." Allah'ın size öğrettiğinden öğreterek yetiştirdiğiniz avcı hayvanların sizin için tuttuklarını yiyin ve üzerine Allah'ın adını anın (besmele çekin), Allah'tan korkun. Muhakkak Allah, hesabı çabuk görendir.
• Dediler ki: "Bu hayvanların karınlarındakiler sadece erkeklerimize ait olup kadınlarımıza haramdır". Eğer ölü doğarsa o zaman hepsi onda ortaktır. Bu nitelemelerinden dolayı Allah onların cezasını verecektir. Çünkü O hikmet sahibidir, her şeyi bilendir.
• Zanlarınca dediler ki: "Bunlar dokunulmaz hayvanlar ve ekinlerdir. Bunları bizim dilediğimizden başkası yiyemez. Bunlar da sırtına binilmesi yasaklanmış hayvanlar." Bir kısım hayvanları da üzerlerine Allah'ın adını anmadan boğazlarlar. Bütün bunları Allah'a iftira ederek yaparlar. Allah onları iftiralarıyla cezalandıracaktır.
• Andolsun ki, cinlerden ve insanlardan birçoğunu cehennem için yarattık. Onların kalbleri vardır, fakat onunla gerçeği anlamazlar. Gözleri vardır, fakat onlarla görmezler. Kulakları vardır, fakat onlarla işitmezler. İşte bunlar hayvanlar gibidirler. Hatta daha da aşağıdırlar. Bunlar da gafillerin ta kendileridir.
• Hayvanlardan da (çeşit çeşit yarattı). Kimi yük taşır, kiminin yününden döşek yapılır. Allah'ın size verdiği rızıktan yiyin ve şeytanın adımlarına uymayın (peşinden gitmeyin); çünkü o, sizin için apaçık bir düşmandır.
• Dünya hayatının misali şöyledir: Gökten indirdiğimiz su ile, insanların ve hayvanların yediği bitkiler birbirine karışmıştır. Nihayet yeryüzü süslerini takınıp süslendiği ve sahipleri kendilerini ona gücü yeter sandıkları bir sırada, geceleyin veya gündüzün, ona emrimiz gelivermiştir, ansızın ona öyle bir tırpan atıvermişiz de sanki bir gün önce orada hiçbir şenlik yokmuş gibi oluvermiştir. Düşünen bir kavim için âyetlerimizi işte böyle açıklarız.
• O kâfirlerin hali, sadece bir çağırma veya bağırmadan başkasını işitmeyerek haykıranın haline benzer; onlar sağırdırlar, dilsizdirler, kördürler, akıl da etmezler.
• İnsanlara kadınlar, oğullar, yüklerle altın ve gümüş yığınları, salma atlar, davarlar, ekinler kabilinden aşırı sevgiyle bağlanılan şeyler çok süslü gösterilmiştir. Halbuki bunlar dünya hayatının geçici faydalarını sağlayan şeylerdir. Oysa varılacak yerin (ebedî hayatın) bütün güzellikleri Allah katındadır.
• Ey iman edenler! Allah'ın alâmetlerine, haram aya, kurbanlık hediyelere, gerdanlıklarına ve Rablerinden lutuf ve rıza bekleyerek Kabe'ye yönelenlere sakın saygısızlık etmeyin. İhramdan çıktığınız zaman avlanabilirsiniz. Sizi Mescid-i Haram'dan çevirdiklerinden dolayı bir topluma karşı olan kininiz, sizi saldırıya sevk etmesin. İyilik ve takva üzerinde yardımlaşın, günah ve düşmanlık üzerinde yardımlaşmayın. Allah'tan korkun. Çünkü Allah'ın azabı çetindir.
• Allah'ın yarattığı ekin ve hayvanlardan Allah'a bir hisse ayırmakta ve kendilerince: "Bu, Allah'a ait; şu da ortaklarımıza ait" demektedirler. Ortakları için olan hisse Allah'a ulaşmamakta, fakat Allah'a ayrılan hisse ortaklarına ulaşmaktadır. Verdikleri hüküm ne kötüdür.
• Dünya hayatının misali şöyledir: Gökten indirdiğimiz su ile, insanların ve hayvanların yediği bitkiler birbirine karışmıştır. Nihayet yeryüzü süslerini takınıp süslendiği ve sahipleri kendilerini ona gücü yeter sandıkları bir sırada, geceleyin veya gündüzün, ona emrimiz gelivermiştir, ansızın ona öyle bir tırpan atıvermişiz de sanki bir gün önce orada hiçbir şenlik yokmuş gibi oluvermiştir. Düşünen bir kavim için âyetlerimizi işte böyle açıklarız.
• Hayvanları da O yarattı. Onlarda sizi ısıtacak şeyler ve birçok faydalar vardır. Ve siz onlardan bir kısmını da yersiniz.
• Sizin için gökten su indiren O'dur. İçecek su ondandır; hayvanlarınızı otlattığınız bitkiler de o su ile yetişir.
• Gerçekten süt veren hayvanlarda da size bir ibret vardır. Size işkembelerindeki yem artıklarıyla kandan meydana gelen, içenlere içimi kolay halis bir süt içirmekteyiz.
• Allah size evlerinizden bir huzur ve dinlenme yeri yaptı. Hayvanların derilerinden gerek yolculuğunuzda ve gerekse konaklama zamanlarınızda kolayca taşıyacağınız hafif evler (çadırlar vs.) ve yünlerinden, yapağılarından ve kıllarından bir süreye kadar (giyinecek, kuşanacak, serilecek ve döşenecek) bir eşya ve ticaret malı yaptı.
• Hem siz yiyin, hem de hayvanlarınızı otlatın. Akıl sahipleri için bunda nice ibretler vardır!
• Davud ve Süleyman'ı da (hatırla). Hani onlar ekin hakkında hüküm veriyorlardı. Hani milletin koyunları (geceleyin) içinde yayılmıştı, biz onların hükmüne şahitti
• Görmedin mi, göklerdeki kimseler, yerdeki kimseler, güneş, ay ve yıldızlar, dağlar, ağaçlar, bütün hayvanlar ve insanlardan birçoğu hep Allah'a secde ediyor. Birçoğunun üzerine de azab hak olmuştur. Allah kimi hor ve hakir kılarsa artık ona ikram edecek yoktur. Şüphesiz Allah dilediği şeyi yapar.
• Ta ki kendilerine ait birtakım menfaatlere şahid olsunlar; Allah'ın kendilerine rızık olarak verdiği hayvanları belli günlerde kurban ederken O'nun adını ansınlar. Siz de onlardan yiyin, yoksulu, fakiri de doyurun.
• Emir budur, Allah'ın yasaklarına kim saygı gösterirse, bu, kendisi için Rabbinin katında şüphesiz hayırdır. Size bildirilegelenden başka bütün hayvanlar helal kılınmıştır. O halde o pis putlardan kaçının ve yalan sözden sakının.
• Her ümmet için Allah'ın kendilerine rızık olarak verdiği kurbanlık hayvanların üzerine O'nun adını ansınlar diye bir mabed yapmışızdır. Hepinizin ilâhı bir tek ilâhtır. Onun için yalnız O'na teslim olan müslümanlar olun. (Ey Muhammed!) Allah'a itaat eden alçak gönüllüleri müjdele.
• Hayvanlarda da sizin için elbette ibretler vardır. Onların karınlarındakilerden size içiririz. Onlarda sizin için birtakım faydalar daha vardır; ayrıca etlerini yersiniz.
• Bunun üzerine ona şöyle vahyettik: Bizim nezaretimiz altında ve vahyimizle gemiyi yap. Bizim emrimiz gelip de tandır kaynayınca, her cinsten eşler halinde iki tane ve bir de içlerinden, daha önce kendisi aleyhinde hüküm verilmiş olanların dışındaki aileni gemiye al. Zulmetmiş olanlar konusunda bana hiç yalvarma! Zira onlar kesinlikle boğulacaklardır!
• Ki biz (o suyla) ölü toprağa can verelim, yarattığımız nice hayvanlara ve insanlara su sağlayalım, diye.
• Bunun üzerine biz de onu ve beraberindekileri, o dolu gemide taşıyarak kurtardık.
• Ya hiç görmediler mi ki, biz kır yere suyu salıveriyoruz da onunla bir ekin çıkarıyoruz. Ondan hayvanları da yiyor, kendileri de. Hâlâ gözlerini açmayacaklar mı?
• "Davarlar, oğullar,"
• Şunu da görmediler mi: Biz onlar için kudretimizin meydana getirdiklerinden birtakım hayvanlar yaratmışız da onlara sahip bulunuyorlar.
• Şüphesiz ki, Allah iman edip salih amel işleyenleri, altlarından ırmaklar akan cennetlere koyar. İnkâr edenler ise dünyada zevk edip geçinirler. Hayvanların yediği gibi yerler. Onların varacakları yer ateştir.
• Bunun üzerine arkadaşlarına bağırdılar. O da (bıçağı) çekerek (deveyi) kesti.^[6]

Helal, dinen yapılması, yenilip içilmesi yasak olmayan; haram ise dinen yapılması ve yenilip içilmesi kesin olarak yasaklanmış olan şeylerdir. İslam’da helal ve haram kılma yetkisi sadece Allah’a aittir. Bu yetkiyi kendisinde görenleri ilahlık iddiasında bulunmakla nitelemiş, haramı helal, helali de haram kılmayı şirke eş tutmuştur. İslam'a göre hayvanların bazı halleri haramdır. Bir etin dinen helal olması için şunlar gereklidir.

-Kesen kişinin Müslüman olması.

-İslam fıkhına göre eti yenebilecek hayvan olması.

-Kesim öncesi hayvanların refahının sağlanması.

-Yedirilen yemlerde haram ya da sağlığa zararlı katkıların bulunmaması.

-Her hayvan için ayrı besmele çekilmesi.

-Usulüne uygun kesim işlemi.

-Paketlemede kullanılan malzemenin temizliği.

-Büyük ve küçükbaş için kesim öncesi besleme.

-Kanatlılarda temizleme için kullanılan suyun sıcaklığının bir seviyeyi geçmemesi.

-Kanatlılarda kesimden önce belli bir süre bekletme.^[7]

İslam inancına göre yenebilecek (helal) hayvanlar şunlardır:

- Deve, sığır, koyun, keçi, manda, tavuk, kaz, ördek, hindi türünden evcil hayvanlar

- Geyik, ceylan, dağ keçisi, yabani sığır ve tavşan gibi hayvanlar

- Güvercin, serçe, bıldırcın, sığırcık, balıkçıl gibi kuşlar

- Çekirge

- Balık etleri

İslam inancına göre yenmemesi gereken (haram) hayvanlar şunlardır:

- Domuz eti

- Allah'tan başkası adına kesilen hayvan etleri

- Dini usulde kesilmemiş veya kendiliğinden ölmüş hayvan etleri

- Ağzının dört yanında uzun ve sivri dişleri olan yırtıcı hayvanlar ile pençesi ile avını parçalayan yırtıcı kuşların, eşek ve katırların etleri

Bu mezhebe göre kesilen hayvanın cenini yenebilir. Çünkü ceninin hayvanın herhangi bir parçasından farklı değildir. Ayrıca bir hayvan öldüğünde onun yünü, tüyü, kılı vb. unsurları necis olur ve bunları kullanmak caiz değildir. Domuzun kıllından faydalanmakta ayrıca caiz değildir. Bunun sebebi ise kılın da hayvanın bir parçası olmasıdır. Kaçan evcil hayvan okla veya bir şeyle vurulup öldürülürse eti yenebilir. Mezhebin hayvanlar konusunda bilinen en büyük hassasiyeti köpeklerde görünür. Mezhebe göre köpek, domuz ve benzeri canlıların artığı, teri ve tüyü necistir. Bunların temas ettiği nesne bir kere toprakla olmak üzere 7 kere yıkanır. Lakin mezhebe göre ihtiyaç halinde çoban ve av köpekleri beslenebilir. Evcil hayvan veya süs olarak köpek beslemek ise yasaktır. Köpekle ilgili bir başka kural ise köpek ıslaksa gerçekleşir. Bu kurala göre köpek ıslaksa dokunduğu yer necis olur ve mutlaka yıkanmalıdır. Köpek ıslak değilse yine yıkanılması tavsiye edilir ama zorunlu değildir. Bu kurallar şu söze dayandırılır:

Köpek herhangi birinizin kabından yalarsa birincisini toprakla olmak üzere kabı yedi kere yıkasın. Buhari

Mezhebe göre murdar hayvanın her parçası kullanılabilir ve bu konuyu ayet ve hadislere dayandırabilirler. Ebu Hanife ayrıca ceninin yenilemeyeceğini söylemiştir. Çünkü cenin ölmüştür ve Allah'ın ölen bir hayvanın (leşinin) etinin yenmesini haram kıldığını söyler. Mezhebe göre kesilen hayvanın içinden canlı bir cenin çıkarsa kesilen hayvan gibi kesilerek yenir. Bu durum hariç cenin eti kesinlikle haramdır. Kaçan evcil hayvan herhangi bir aletle öldürülürse eti yenebilir. Bu konuda delil olarak şu hikâye anlatılır: Bir gün Muhammed ve arkadaşları deveyle yolculuk ederken arkadaşlarından birinin devesi ürkmüş ve kaçmıştır. Bunun üzerine arkasından koşabilecekleri bir at olmadığı için aralarından birisi deveyi okla vurmuştur. Sonra Muhammed Ehli hayvanlar da sizden kaçtığında onları vurabilirsiniz demiştir. Domuz kılı ayrıca dikiş ipi yerine kullanılabilir. Köpeklerle ilgili olarak bazı kurallar da bulunmaktadır. Köpek bir elbiseye dokunursa elbise ile namaz kılmak caizdir. Lakin köpek teri, salyası veya herhangi bir sıvısı necistir. Son olarak da eğer köpek bir kaptan yemek yer ise kap yedi kere yıkanır.

Bu mezhebe göre murdar hayvanın sadece yünü ve kılı kullanılabilir, etini ve kemiğini kullanmak haramdır. Kesilmiş hayvanın cenini uzuvları tam ve düzelmiş ise yenebilir, eğer araları tamamlanmamış veya tüylenmemişse yenmez. Kaçan hayvanın kurban kurallarına kesilmesi gerektiği inanılır o yüzden eti yenmez. Domuz kılının kullanımına da izin vardır. Maliki mezhebi köpeklere karşı daha iyimser bakışlara sahiptir, istenildiği gibi köpek bakılabilir ve köpeğin ayakları değmediği sürece dilini değdirmesi veya salyasının düşmesi sorun değildir. Zorunlu olmasa da kaba ağzını soktuğunda kap 7 kere yıkanabilir.

Murdar hayvan konusunda Maliki mezhebi ile aynı görüşlere sahiptirler. Cenin konusunda İmam-ı Hanbeli görüş bildirmemiştir. Maliki mezhebi hariç kaçan hayvan konusunda görüş ortaklığı vardır. Bu konuda İmam-ı Hanbeli ''Sanıyorum ki İmam Malik, Rafi bin Hadic'in rivayet ettiği hikâyeyi duymamıştır.'' demiştir. Hanbelilik ve Şafiilik köpek konusunda aynı görüşe sahiptir.^{[8][9][10][11]}

İslam inancına göre, yalnızca hayvanların haklarına saygı duyulduğu takdirde onlardan faydalanılabilir. Yoksa o hayvan kendisinden alınmalıdır. İnsanların hayvanlara karşı görevlerinin neler olduğu kuran, sünnet ve geleneklere dayanır. Gereksiz acıya sebep olunmamalı, sebepsiz öldürülmemeli, yeterli yiyecek sağlanmalı ve sağlıklarıyla ilgilenilmelidir.^[12][13]