Creative Commons (CC) lisansı, telif hakkı bulunan bir eserin veya çalışmanın ücretsiz olarak dağıtılmasını sağlayan bir çeşit kamu telif hakkı lisansı. Bir yazar oluşturduğu eseri kullanılması için paylaşmak veya üzerinde değişiklikler yapma hakkını vermek istediğinde CC lisansı kullanır. Örneğin CC lisansı X isimli yazarın eserlerinin kullanımı konusunda bir esneklik sağlar. Dağıtım için yazar tarafından belirtilen izin koşullarına (örneğin; kendi çalışmalarınız için yalnızca ticari olmayan kullanımlara izin verebilirsiniz) uyulduğu sürece, eser hakkında telif hakkı için endişelenmeye gerek kalmaz.
CC lisanslarının değişik türleri bulunmaktadır. Bunlar lisansın dağıtım şartları için değişik kombinasyonlar kullanılarak oluşturulur. Bu lisansların kullanımı Creative Commons tarafından 16 Kasım 2002 yılında yayımlanmıştır ve ABD merkezli kâr amacı gütmeyen kuruluş 2001 yılında kurulmuştur.
Creative Commons lisansı ile lisanslanan eserlere, yürürlükteki telif hakları uygulanır. Creative Commons lisansı, telif hakkı kapsamına giren tüm kitap, tiyatro, film, müzik, makale, fotoğraf ve internet sitelerindeki çalışmalar için uygulanabilir. Ancak Creative Commons yazılımı, bu tür konularda Creative Commons lisansı kullanımını önermemektedir.
Ayrıca, Creative Commons lisansı uygulamaları ile materyalin adil kullanım izin hakları ya da diğer adil kullanım haklarını değiştiremez veya özel telif hakkı istisnaları ve kısıtlamalarını ihlal edemezsiniz. Bunların yanı sıra Creative Commons lisansları sınırlandırılabilir veya geri alınabilir. Creative Commons lisansıyla lisanslanmış bir materyal, kopyalandığı yerde bulunan aynı lisans ile kullanılmaya ve çalışmaya devam edilebilir.
Bir eserin birden fazla ortak oluşturan kişi bulunduğu takdirde, bu korunan eserlere lisans veren bir kullanıcı seçilebilir.
Creative Commons lisansları birçok dilde açıklanmış ve dünya genelinde kullanılmaktadır (Resimde Kamboçya'dan bir kullanım görüntüsü yer almaktadır).CC lisanslarıyla genel olarak telif hakkı ile korunan esere tüm dünya çapında üzerinde herhangi bir değişiklik yapmadan ve herhangi bir ücret ödemeden tüm "temel hakların" verilmesi şeklinde işler. Bu lisans kullanımları seçilen sürüme bağlıdır ve seçilen sürümlerde her detay dört ana koşula bağlı olarak kullanılır:
Simge | Haklar | Tanım |
---|---|---|
Atıf (BY) | Lisans sahibine atıfta bulunarak eseri dağıtabilir, kopyalayabilir, üzerinde çalışmalar yapabilir, yine sahibine atıfta bulunarak türevi çalışmalar yapabilir veya buna benzer işler yapabilirsiniz. | |
Benzer paylaşım (SA) | Yalnızca orijinal esere verilen aynı veya özdeş bir lisans altında çalışabilir ve türev çalışmaları yapabilirsiniz. (Ayrıca bakınız copyleft.) | |
GayriTicari (NC) | Lisans sahibinin bu izni dahilinde eser üzerinde yalnızca ticari olmayan çalışmalar gerçekleştirebilir, dağıtabilir, kopyalayabilir veya buna dayalı yine ticari olmayan türev çalışmaları yapabilirsiniz. | |
Türetilemez (ND) | Lisans sahibinin bu izni dahilinde eser üzerinde kopyalama, dağıtma ve görüntüleme işlemleri yalnızca birebir gerçekleştirilebilir. Tüm bu çalışmalara türev çalışmalar dahil değildir. |
Son iki koşul DFSG ve Özgür Yazılım Vakfı'nın standart tanımlarına göre özgür içerik değildir ve Vikipedi gibi bu özgürlükleri gerektiren ortamlarda kullanılamaz.
Bu koşullar altında, şartlara uyan toplam on altı olası lisans kombinasyonu üretilebilir ve üretilen bu kombinasyonlardan on bir tanesi geçerli bir Creative Commons lisansı olup, beş adeti ise geçersizdir. Bu nedenle, bu karıştırılmamalıdır. Beş geçersiz kombinasyondan dördü hem "nd" hem de "sa" içerir. Diğer kombinasyon ise hiçbir şart içermez. On bir geçerli kombinasyon, tüm kombinasyonların %98'ine tekabül eder ve beş kombinasyon ise "by" atıf istemesi nedeniyle emekliye ayrılmışlardır. Gerçi, bunlar web sitesinde başvuru için kullanılabilir durumda kalmıştır. Bu altı lisans türü aşağıda gösterilmektedir:
Örneğin, Creative Commons Atıf (BY) lisansı ticari kullanımlar için bile paylaşım ve remiks (türevi çalışmalar oluşturma) için izin verse bile aşırı şekilde atıf kullanımı istemektedir.
2011 yılı Temmuz ayı itibarıyla Creative Commons lisansları dünya çapında 50 farklı yargı çevresinde (ülke veya bölge) kullanılır hale gelmiştir. Bazı yeni kullanıcılar ise 25 Kasım 2013 tarihinde yayımlanan 4.0 lisans sürümünü uygulamaya başlamışlardır.
2004 yılından bu yana kullanılan tüm lisanslar atıf bilgisi gerektirmektedir. Atıf lisans sahibinin mevcut tüm bilgileri kullanılarak verilmelidir. Genellikle bu şu anlama gelir;
"Ticari olmayan" tanımının bazı Creative Commons lisanslarına dahil edilmesi tartışmalıdır, çünkü bazen ne tür bir ticari kullanım için olduğu konusunda Hoşgörülü özgür yazılım lisansı ile açık içeriğe yükseltilmesinde başından bu yana ilkelerdeki farklılıklardan dolayı, bunun bir belirsizlik olduğu kabul edilebilir.
Creative Commons CC0 lisansı aracılığı ile kamu malı olan materyalin dağıtılması için bir yol sunmuştur ve dünya çapında yasal olarak yayınlanması için çok sayıda haktan vazgeçilmesini sağlayan araçtır. CC0'ın gelişimi 2007 yılında başlamış ve 2009 yılında yayımlanmıştır.
2010 yılında Creative Commons zaten kamusal alan etiketlemeleri için uygulanan bu lisansı kendi Kamu Malı işaretlemesi olarak duyurmuştur. Bununla birlikte, CC0 ve Kamu Malı İşareti yerine adıyla ABD merkezli bir yaklaşım olan Kamu Malı Bağlılığı ve Sertifikasyon adıyla karışmalar yaşanmıştır.
2011 yılında, Özgür Yazılım Vakfı lisansa CC0 özgür yazılım lisansı işaretini eklemiş ve bu şekilde kamu malı olarak ithafı için önerdiği bir tercih olarak belirlemiştir.
2012 yılı Şubat ayında CC0 Açık Kaynak Girişimi (OSI)'nin onayına sunulmuştur ancak sorunları nedeniyle ret edilmiştir. OSI SSS sayfasında "Biz bu zamanda, CC0 kamu malı bağlılığının yazılımlarda serbestçe kullanılmasını önermiyoruz". Çünkü tüm ülkeler yasal açıdan (aka "kamu malı") telif haklarından feragat etmediklerine dair çekincemiz bulunuyor. Şeklinde yine bu sayfada açıklama yapması üzerine "CC0'ın açıkça ret edilmediğini, ancak Lisans İnceleme Komitesinin uzlaşmaya vararak onaylaması gerektiğini ve sonunda Creative Commons'un başvurusunu geri çektiğini" belirtmektedir. Çekme mesajında, Creative Commons temsilcisi CC0'ın ilk başta özgürce veri paylaşımına yardımcı olması ve toplumun ihtiyacı olan bilimsel verilere ihtiyaç nedeniyle geliştirildiğini açıkladı
Eleştiriler veya kullanılmama nedenlerinden dolayı daha önce kullanıma sunulmuş olan bazı Creative Commons lisansları emekliye sevk edilmiş ve artık yeni lisansların kullanılması önerilmektedir Emekli edilen CC0 dışındaki lisanslar, atıf öğesi eksik olan tüm lisanslardır ve ayrıca aşağıdaki dört lisansta emekli edilmiştir:
Creative Commons lisansıyla lisanslanan çok sayıda eserin hukuki sonuçlarını tahmin etmek etmek çok zordur ve bu nedenle uygulanacak olan lisans medyayı oluşturanların ihtiyaçlarını karşılayanlardan seçilmelidir. Medya oluşturanlar arasında genellikle bunun eksikliği hakkında spekülasyonlar bulunmaktadır.
Vikipedi'nin kardeş projelerinden Creative Commons lisansı hakkında daha fazla bilgi edinin | |
Commons'ta dosyalar |
Creative Commons | ||
---|---|---|
Çalışmalar ve projeler | ||
Önemli maddeler | ||
Kişiler | ||
Ayrıca bakınız |
Fikrî mülkiyet aktivizmi | |
---|---|
Sorunlar ve tartışmalar | |
Kavramlar |
|
Akımlar | |
Kuruluşlar | |
Belgeseller |