El Hamra Sarayı

Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. Maddeyi geliştirerek ya da konuyla ilgili tartışmaya katılarak Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.

El Hamra, Generalife ve Albaicin, Granada
Yerel ad
Konum	Grenada, İspanya
UNESCO Dünya Mirası Kriter Kültürel: i, iii, iv Belirlenme 1984 (8. oturum) Part of El Hamra Sarayı, Generalife ve Albayzín, Grenada Referans no. 314-001 Bölge Güney Avrupa'daki Dünya Mirasları listesi
İspanya Kültürel Mirası Type Non-movable Criteria Monument Designated 10 Şubat 1870 Reference no. RI-51-0000009

El-Hamra Sarayı (İspanyolca: Alhambra; Arapça: الْحَمْرَاء‎‎: "Kırmızı" (eril formda "ahmer" olan sözcüğün dişil yapıdaki şeklidir), İspanya'nın Endülüs bölgesindeki Granada kentinde yer alan, İslam mimarisinin en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilen yapı, tarihi İslam dünyasının en iyi korunmuş saraylarından biridir.^[1] Bununla birlikte, kompleks içerisinde İspanyol Rönesans mimarisine ait önemli örnekler de yer almaktadır.

Elhamra Sarayı’nın inşasına 1238 yılında, Nasrid Hanedanı’nın ilk emiri ve Granada Emirliği’nin kurucusu olan I. Muhammed bin Ahmer tarafından başlanmıştır. Yapı, daha önce farklı kalelerin ve 11. yüzyılda Yahudi vezir Samuel ibn Naghrillah’a ait bir sarayın bulunduğu Sabika Tepesi üzerine inşa edilmiştir. Sonraki Nasrid hükümdarları, saray kompleksini sürekli olarak genişletmiş ve değiştirmiştir. Kraliyet saraylarının karakteristik özelliklerini kazandığı en önemli inşa faaliyetleri, 14. yüzyılda I. Yusuf ve V. Muhammed dönemlerinde gerçekleştirilmiştir.

1492 yılında Hristiyan Reconquista’nın tamamlanmasının ardından, Elhamra Sarayı Kastilya Kraliçesi I. Isabel ve Aragon Kralı II. Fernando’nun Kraliyet Sarayı hâline gelmiştir. Bu dönemde sarayda kısmi değişiklikler yapılmış, Kristof Kolomb burada hükümdarlardan keşif seferleri için destek almıştır. 1526 yılında Kutsal Roma İmparatoru V. Karl, Nasrid saraylarıyla doğrudan karşıtlık oluşturacak şekilde Rönesans tarzında yeni bir saray inşa edilmesini emretmiş ancak bu yapı, 17. yüzyılın başlarında tamamlanmadan bırakılmıştır.

Zamanla bakımsızlığa terk edilen El-Hamra, yüzyıllar boyunca çeşitli işgalciler tarafından kullanılmış ve 1812 yılında Napolyon’un birlikleri tarafından kısmen tahrip edilmiştir. 19. yüzyıldan itibaren özellikle İngiliz, Amerikalı ve diğer Avrupalı Romantik dönem gezginlerinin ilgisini çekmeye başlamış, bunlar arasında en etkili isim 1832 yılında kaleme aldığı Elhamra Hikâyeleri adlı eseriyle Washington Irving olmuştur. Elhamra, modern bilimsel araştırmalara konu olan ilk İslam anıtlarından biri olmuş ve 19. yüzyıldan itibaren kapsamlı restorasyon çalışmaları yürütülmüştür.

Günümüzde Elhamra Sarayı, İspanya’nın en önemli turistik merkezlerinden biri olup UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer almaktadır.

Nasrid döneminde Elhamra, Granada kentinden bağımsız, kendi içinde bir şehir niteliği taşıyan bir kompleks olarak inşa edilmiştir. Bir İslam şehrinin temel unsurlarını barındıran bu yapı, camii, hamamlar, yollar, konutlar, zanaatkâr atölyeleri, tabakhaneler ve gelişmiş bir su dağıtım sistemi gibi çeşitli yapılar içermekteydi. Kraliyet şehri ve aynı zamanda bir kale olarak işlev gören Elhamra, en az altı büyük saraya ev sahipliği yapmıştır. Bu sarayların büyük bölümü, Albaicín Mahallesi’ne bakan kuzey kenarı boyunca konumlandırılmıştır. Günümüzde en iyi korunmuş ve en çok ziyaret edilen saraylar Mexuar, Comares Sarayı, Aslanlı Avlu Sarayı ve Partal Sarayı’dır. Diğer saraylar ise tarihî kaynaklardan ve modern arkeolojik kazılardan bilinmektedir.

Elhamra’nın batı ucunda Alcazaba adlı büyük bir kale yer almaktadır. Ayrıca, surlar boyunca birçok küçük kule ve tahkimat kapıları bulunmaktadır. Elhamra'nın doğu yakasının dışında, surların hemen ötesinde yer alan Generalife, Nasrid hükümdarlarının yazlık sarayı ve kırsal dinlenme alanı olarak kullanılmıştır. Generalife, tarihî meyve bahçeleri ve günümüzde peyzaj düzenlemeleriyle dikkat çeken geniş bahçeleriyle bilinmektedir.

Nasrid saraylarının mimarisi, yüzyıllar boyunca gelişen Mağribi mimari geleneğini yansıtmaktadır. Bu mimari tarz, yapıların merkezinde bir avlu bulunması ve diğer salonların bu avlu etrafında düzenlenmesi ile karakterizedir. Avluların merkezinde genellikle yansıtıcı bir su havuzu veya bir çeşme yer alır. Dekorasyon, esas olarak yapının iç mekânında yoğunlaşmış olup, alt duvarlarda çini mozaikler, üst duvarlarda ise oyma alçı süslemeler kullanılmıştır. Geometrik desenler, bitkisel motifler ve Arapça kitabeler en yaygın süsleme ögeleri arasındadır. Ayrıca, üç boyutlu dekoratif unsurların oluşturulmasında kullanılan mukarnas adı verilen "sarkıt" benzeri işlemeler, kubbeli tavanlarda ve diğer mimari detaylarda yaygın olarak uygulanmıştır.

Elhamra adı, Arapça الْحَمْرَاء (al-Ḥamrāʼ) kelimesinden türetilmiştir ve kelime anlamı olarak "kırmızı" (dişil) anlamına gelmektedir. Adın tam şekli الْقَلْعَةُ ٱلْحَمْرَاءُ (al-Qalʻat al-Ḥamrāʼ) olup, "kırmızı kale" anlamına gelmektedir. “El-” takısı Arapçada belirli tanımlık olup, İngilizce ve İspanyolcada genellikle göz ardı edilerek, ismin önüne ayrıca belirli tanımlık eklenmektedir.

Elhamra isminin "kırmızı" rengine yapılan atfı, yapının kerpiçten inşa edilmiş duvarlarının kızılımsı tonundan kaynaklanmaktadır. Bu kırmızımsı renk, yerel kilden yapılan yapı malzemesindeki demir oksit içeriğinden ileri gelmektedir.

Günümüzde Elhamra içerisindeki belirli yapı ve mekânlar için kullanılan isimlerin büyük bölümü, Orta Çağ sonrası dönemde, özellikle 19. yüzyılda ortaya atılmıştır. Nasrid dönemine ait yapıların özgün Arapça isimleri günümüze ulaşmamış olup, bazı tarihçiler belirli binalar ile tarihî kaynaklarda geçen isimler arasında bağlantılar kurmaya çalışmaktadır.

Wikimedia Commons'ta El Hamra Sarayı ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur