Bu makalede, Hurgeşen, Posof konusunu derinlemesine inceleyeceğiz, kökenlerini, günümüzdeki önemini ve toplumun farklı alanları üzerindeki etkisini analiz edeceğiz. Hurgeşen, Posof kamuoyunda büyük ilgi uyandırdı ve etkileri ve sonuçlarıyla ilgili tartışmalara yol açtı. Son yıllarda bu kadar ilgi gören bu konuya kapsamlı ve güncel bir bakış açısı kazandırmak amacıyla, multidisipliner bir yaklaşımla Hurgeşen, Posof ile ilgili geçmişinden gelecekteki olası gelişmelere kadar tüm yönleriyle inceleyeceğiz.
Hurgeşen (Gürcüce: ხურხატენი), tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Demirdöver köyünün sınırları içinde kalan eski bir yerleşim yeridir. Günümüzde aynı adla bu köyün bir mahallesidir.[1]
Hurgeşen adının Gürcüce Hurhateni'den (ხურხატენი) değişime uğradığı tahmin edilmektedir. Nitekim Gürcistan'da bir dağın zirvesi bu adı taşımaktadır. Rus idaresi ise bu yerleşimi 1886 nüfus sayımında Hurgaşen (Хургашенъ) şeklinde kaydetmiştir.
Hurgeşen veya Hurhateni köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Samtshe'de yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Ancak eski Osmanlı kayıtlarında Hurgeşen veya Hurhateni ayrı bir köy olarak yer almamıştır.
Hurgeşen köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus tespitinde Ardahan sancağının Poshov kazasının Digur nahiyesinin 21 köyünden biriydi. Nüfusu, 14'ü erkek ve 10'ü kadın olmak üzere, 4 hanede yaşayan 24 kişiden oluşuyordu. Köy halkının tamamı Türk olarak yazılmıştır.[2]
Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezmiş olan Gürcü araştırmacı ve gazeteci Konstantine Martvileli, 1917 yılında Zurgişeni (ზურგიშენი) şeklinde yazdığı köyde 5 hanede 50 Müslüman Gürcünün yaşadığını belirtmiştir.[3] Bu savaşın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından köy bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Bu yerleşim, 16 Mart 1921 tarihli Moskova Antlaşması'yla, Gürcistan'ı işgal etmiş olan Sovyet Rusya tarafından Türkiye'ye bırakıldı.
Hurgeşen veya Hurhateni köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Hurgeşen (خوركەشین) olarak geçer. Bu sırada köy, Kars vilayetinin Poshof kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[4] Bu tarihten bir süre sonra Hurgeşen, Vardzna (Demirdöver) köyüne bir mahalle olarak bağlanmıştır. Mahallenin sınırları içindeki göl Hurgeşen Gölü olarak bilinir.