Kip

Bugün Kip her yaştan ve her kökenden insanı büyüleyen bir konudur. Tarihsel önemi, güncel etkisi ya da sadece şaşırtma ve eğlendirme yeteneği nedeniyle Kip geniş bir kitlenin ilgi odağı haline geldi. Bu makalede, toplum üzerindeki etkisinden zaman içindeki evrimine kadar Kip ile ilgili farklı yönleri derinlemesine inceleyeceğiz. Bu büyüleyici konuya ilişkin eksiksiz ve zenginleştirici bir vizyon sunmak için farklı bakış açılarına ve görüşlere değineceğiz.

Örnekler
  • yazmışsa
  • bakmalı

Kip, dilbilgisinde konuşucunun tutumunu gösteren kategorilerdir.

Dilek Kipleri

Ana madde: Dilek kipi

İstenilen veya tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Bu kiplerde açıkça bir zaman ifadesi bulunmaz. Dilek kipleri dörde ayrılır:

Emir Kipi

Emir kipinin eki yoktur ancak şahıs eki alabilir. Emir kipinde çekilen bir fiilde yalnızca fiil kökü ve şahıs eki bulunur. Bütün dillerde bu kip, acil durumlarda da kullanıldığından fiilin en kısa şeklidir. 1. tekil (ben) ve çoğul (biz) için çekimi yoktur:

  • gel, gel-sin, gel-in(iz), gel-sinler
  • git, git-sin, gid-in(iz), git-sinler
  • yap, yap-sın, yap-ın(ız),yap-sınlar

Gereklilik Kipi

Türkçede -meli/-malı ekleriyle oluşturulur.

  • düş-meli, git-meli, al-malı, yap-malı

İstek Kipi

Türkçede -a/-e ekleriyle oluşturulur.

  • gel-e-y-im, gel-e-sin, gel-e (3. tekil), gel-e-l-im, gel-e-siniz, gel-e (3. çoğul)

Dilek-Şart (Koşul) Kipi

Türkçede -se/-sa ekiyle oluşturulur.

  • O gelirse ben de gelirim.

Diğer Dillerde Kipler

Altay ve Ural dillerine dâhil olmayan dillerde kipler genellikle kelimenin sonlarına gelen eklerle oluşturulmazlar. Türkçedeki bazı kipler, mesela Hint-Avrupa dillerinde yoktur. Hint-Avrupa dillerinden Almancada istek kipi (Almanca: optativ) incelenecek olursa, Türkçede tek başına bir cümleyi oluşturan geleyim kelimesi, Almancaya şu şekillerde tercüme edilebilir:

  • Ich soll (mal) kommen.
  • Ich komme (mal).
  • Ich möchte (mal) kommen.
  • Ich darf (mal) kommen. …

Başka bir örnek:
Eski Yunanca: εἰ γὰρ πορεύοισθε, Latin harflerle: Yunanca: ei gar poreuoisthe, Türkçe: „Seyahat etseydiniz ya!“.

Sümerce gibi bazı dillerde dilek-şart kipi, birinci tekil şahıs için başka şekilde oluşturulmaktadır:

Kişi Örnek(Sümerce) Tercümesi
1. ga-na-b-dug Ona söyleyeceğim.
2./3. ḫe-mu-ù-zu Öğreneceksin.

Kaynakça