Eşanlamlı
Eş anlamlı, anlamdaş, müteradif veya sinonim; yazılışları farklı olduğu hâlde anlamları aynı veya çok yakın olan sözcükler.
Bu tür sözcükler genelde birbirlerinin yerini tutabilir. Türkçede anlamdaş sözcüklerden biri genellikle yabancı kökenlidir.
- kıymet-değer, cevap-yanıt, sene-yıl, medeniyet-uygarlık, imkân-olanak, acele-ivedi, zelzele-deprem, yoksul-fakir, misafir-konuk, sınav-imtihan, yöntem-metot, mesele-sorun, vasıta-araç, cihaz-aygıt, görev-vazife, düşünce-fikir.
Öz Türkçe sözcükler arasında da eş anlamlılık olabilir:
- deprem - yer sarsıntısı
Eş anlamlılık sadece isim soylu sözcüklerde görülmez. Eş anlamlı fiiller de mevcuttur:
- saklamak - gizlemek, duymak - işitmek
Bileşik isim, deyim ve atasözlerinde yerleşmiş şekilde kullanılan sözcüklerin yerine anlamdaşı kullanılmaz. Örneğin kara bahtlı bileşik sözcüğü yerine siyah bahtlı kullanılmaz.
Kısmi eş anlamlılık
Birden fazla anlamı olan sözcüklerde bu anlamlardan biri veya birkaçı başka bir sözcükle eş anlamlı olabilir:
- Pasaportum için resim çektirmeye gidiyorum.
- Okulda bugün fotoğraf çekimi var.
Yukarıdaki ilk örnekte resim sözcüğü fotoğraf anlamında kullanıldığı için eş anlamlı görevi üstlenmiştir ancak "Bugün okuldaki suluboya resim sergisini gezmeye gideceğim." cümlesindeki anlamı fotoğraf değildir.
Kısmi eş anlamlı sözcüklere örnek olarak koymak-bırakmak, göz-çekmece, gezmek-dolaşmak, doğru-gerçek verilebilir.
Konotasyon
Eş anlamlı sözcükler arasında konotasyon farkı olabilir. Sözcüklerden biri daha olumlu iken diğeri daha olumsuz bir çağrışım yapıyor olabilir. Örneğin kilolu, tombul, şişman ve şişko sözcükleri eş anlamlı olmasına rağmen konotasyonları farklıdır. "Kilolu" sözcüğü normal bir diyalogda kabul edilebilirken, "şişko" hakaret kabul edilebilir. "Tombul" sözcüğü bazen sevimlilik anlamı da taşır. Bu tür eş anlamlı sözcük gruplarına örnek olarak züğürt-yoksul, kısa-bücür, ölmek-vefat etmek, ceset-naaş-leş, sakat-engelli-özürlü ve bedava-beleş verilebilir. "Şişko" sözcüğü gibi "ceset" ve "leş" sözcükleri de hakaret olarak kabul edilebilir. "Naaş" sözcüğü toplumda sevilen yakınlara hitaben kullanılabilirken, "leş" veya "ceset" sözcükleri ise nefret cümleleri içinde kullanılabilir.
Kulağa kaba veya keskin gelebilecek bir söz yerine daha olumlu konotasyona sahip bir anlamdaşını kullanmaya "hüsnütabir" denir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "eşanlamlı." 26 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dildernegi.org
- ^ "synonym." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
Dış Bağlantılar
- Eş Anlamlı Kelimeler Sözlüğü Veritabanı 3 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Kamu Lisansı)