Teftazanî ya da tam adıyla Sadeddîn Messud b. Fahrüddîn Ömer b. Burhâneddîn Abdullâh el-Herevî el-Horâsânî et-Teftâzânî eş-Şâfiî (Arapça: التفتازاني) (d. 722/1322, Nesa - ö. 792/1390, Semarkand), 14. yüzyıl'da yaşamış Fars mutasavvıf ve İslam düşünürü.

Tam adı 'Sadeddin Mesud bin Ömer bin Abdullah el-Taftazanî' olan alim, daha çok İslam dini ve dil üzerine verdiği eserlerle tanınır ki bu eserleri yüzyıllarca medreselerde ders kitabı olarak okutulmuştur.Sekkâkî'nin belâgat ilminde telif ettiği el-Miftâh adlı eseri üzerine yazdığı el-Mutavvel ve el-Muhtasar isimli şerhleri meşhurdur.

Teftâzânî, VIII/XIV. yüzyılda Horasân'da ilim ehli bir ailede dünyaya gelmiş ve çok küçük yaşta ilim tahsiline başlamıştır. Kısa sürede ilim tahsilini ikmal eden Teftâzânî çok genç yaşta ilmî eserler vermiş ve ilim çevrelerinde haklı bir şöhrete sahip olmuştur. Nitekim o, es- Sa’dînî (Şerhu Tasrîfi’l - ‘İzzî) adlı şerhini henüz on altı yaşındayken telif etmiştir. Başta kelâm, mantık ve belâgat olmak üzere çok sayıda ilim alanında birçok eser veren Teftâzânî, İslam ilim tarihinde kendisinden sonraki dönemleri etkileyebilen ender âlimlerden biridir.^[1]

Teftâzânî'nin ilmî derinliğini, üstün zekâsını, ince kavrayışını ve birçok alanda sahip olduğu ilmî yetkinliğini net bir şekilde ortaya koyan çok önemli eserleri bulunmaktadır. Henüz hayatta iken İslam âleminde kazandığı şöhretini, mükemmel bir anlatım ve mantık kurgusuna sahip eserlerine borçludur. Araştırılan hususa uygun biçimde konuları ele alma (tahkîk), kapalı hususları alışılmışın ötesinde ggörmesini sağlayan(tedkîk), meseleleri gereksiz bilgi ve açıklamalardan arındırma (tahrîr) ve delilleri birbiriyle çelişmeyecek biçimde ortaya koyma (takrîr) yöntemlerini ustaca kullanması, eserlerinin genel kabul görmesininiini sağlayan etkenlerdir.^[2] Teftâzânî sarf, nahiv, belâgat, mantık, kelâm, fıkıh, tefsir ve usul ilimleri gibi birçok alanda metin, şerh ve hâşiye şeklinde çok sayıda eser kaleme almıştır. Kaynaklarda Teftâzânî'ye otuza yakın eser nisbet edilmiştir. Bunlardan çoğu günümüze ulaşmış ve basılmıştır. Ancak henüz mahtut olarak bekleyen eserleri de bulunmaktadır.^[1]

A. Telifleri

1. el-Mekâsıd (Kelam İlmi)
2. Tehzîbu’l-mantık ve’l-kelâm (Kelam İlmi)
3. Miftâhu’l-fıkh (Şafii Fıkhı)
4. el-Fetâva’l-Hanefiyye (Hanefi Fıkhı)
5. et-Terkîbu’l-garîb ve't-tertîbu’l-ʻacîb (Nahiv İlmi)

B. Muhtasarları

1. Muhtasaru’l-meʻânî (Belâgat İlmi)
2. Muhtasaru Şerhi Telhîsi'l-Câmiʻi'l-kebîr (Hanefi Fıkhı)
3. İrşâdu’l-Hâdî  (İbnu'l-Hâcib'in eI- Kâfiye adlı nahiv kitabından ihtisar etmiştir)

C. Şerhleri

1. el-Mutavvel (Belâgat İlmi)
2. Şerhu Miftâhi’l-‘ulûm
3. es-Sa’dînî/Şerhut-Tasrîfi’l-ʻİzzî (Sarf İlmi)
4. Şerhu’r-Risâleti’ş-şemsiyye (Mantık İlmi)
5. Şerhu’l-ʻAkâidi’n-Nesefiyye (Kelam İlmi)
6. Şerhu’l-Ferâidi’s-sirâciyye (Fıkıh İlmi)

D. Haşiyeleri

1. et- Telvîh fî keşfi hakâ’ikı’t-Tenkîh (Fıkıh Üsulü)
2. Hâşiyetu Muhtasari’l-muntehâ (Fıkıh Üsulü)
3. Hâşiye ‘ale’l-Keşşâf (Tefsir İlmi)

Kaynaklarda kendisine başka eserler de nisbet edilmiştir. Bunlardan bazıları şunlardır:

• el- İsbâh fî şerhi Dîbâceti’l - misbâh fî’n -nahv,
• Bahs’ul - muşterek,
• Tekmi letu şerhi’l - Hidâye li’s - Serûcî,
• Delâlat,
• Şerhu’l - İsâ g ûcî,
•  Risâletu’l - ikrâh,
• Şerhu Risâlet’in fî tesâvî’z - zavâye’s - selâs,
• Şerhu’l - Bürde,
• Hâşiye ‘Ale’l - vâfiye eş - şerh ‘ale’l - Mütevassıt ‘ale’l - Kâfiye, 242
• Def‘un’ - nusûs ve’n - nukûs.

KAYNAKLAR:

• İslam Düşünce Atlası'nda Teftâzânîhttps://islamansiklopedisi.org.tr/teftazani 26 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.