Fatıma el-Mecritiyye

Bu yazımızda son yıllarda büyük ilgi gören bir konu olan Fatıma el-Mecritiyye konusunu inceleyeceğiz. Önemini, günlük yaşamın çeşitli yönleri üzerindeki etkisini ve zaman içinde nasıl geliştiğini öğreneceğiz. Ayrıca Fatıma el-Mecritiyye etrafında var olan farklı bakış açılarını ve bunun farklı alanları nasıl etkilediğini analiz edeceğiz. Bu, Fatıma el-Mecritiyye'in geçmişi, bugünü ve geleceği boyunca, onun etkilerini ve günümüz toplumuyla ilgisini keşfedeceğimiz bir yolculuk olacak.

Fátima de Madrid
فاطمة المجريطية
Fátima de Madrid ile ilgili aletlerden biri olan usturlap ile hesaplamalar

Fatıma el-Mecritiyye, Fátima de Madrid, Fatıma Mecritiyye veya Madridli Fatıma (Arapça: فاطمة المجريطية), 10. yüzyılın sonları ve 11. yüzyılın başlarında İslam İspanyası'nda yaşadığı varsayılan Arap Müslüman astronom ve matematikçidir. Muhammed ibn Musa el-Harezmi'nin astronomik tabloları da dahil olmak üzere birçok astronomik ve matematiksel eser üzerinde birlikte çalıştığı söylenen astronom Mesleme el-Mecriti'nin (Madridli) kızı olduğu iddia edilmektedir. Onunla ilgili bilinen en eski açıklama Enciclopedia Espasa-Calpe'nin 1924 baskısıdır ve tarihçiler onun gerçekten var olup olmadığı konusunda şüpheye düşmüşlerdir.[1] Asıl memleketi Madrid olan Fatıma, babası Mecritî'ye nispetle el-Mecritiyye lakabıyla anılmıştır. Endülüs'te yaşayan Fatıma, Türkçe ismiyle Büyük Bileşim adlı eserine şerh yazmış olup, cebir ilminin kurucusu Fars bilim insanı Hârizmî'nin astronomik tablolarını da geliştirmiştir.

İddia edilen kariyeri

Fátima de Madrid'in 10. yüzyılın sonları ve 11. yüzyılın başlarında Kurtuba Halifeliği'ne bağlı Kurtuba'da yaşadığı söylenmektedir. Ünlü İslam astronomu ve bilim adamı Maslama al-Majriti'nin kızı olduğu söylenmektedir.[1]

"Fátima'dan Düzeltmeler" ("Corrections from Fátima") olarak bilinen en ünlü eseri, bir dizi astronomik ve matematiksel incelemedir, ancak şimdiye kadar hiçbir kopyası bulunamamıştır. Ayrıca babasıyla birlikte usturlapların nasıl kullanılacağına dair bilgiler içeren Usturlap Üzerine Bir İnceleme'yi ("A Treatise on the Astrolabe") yazdığı iddia edilmektedir. El yazmasının bugün hala El Escorial manastırının kütüphanesinde korunduğu iddia edilmektedir.[1]

Fátima'nın babasına Harezmi'nin astronomi tablolarını düzenleyip uyarlamasında yardımcı olduğu ve modellerinde kullanılan İran güneş takvimini İslam ay takvimiyle değiştirdiği varsayılmaktadır. Tabloları, Kurtuba'nın coğrafi konumunu ve içinden geçen meridyeni hesaba katacak şekilde düzelttikleri de söylenir. Babasıyla birlikte Farsça rakamları Arap yıllarına çevirdiği ve gezegenlerin Hicret günündeki konumlarını belirlediği de söylenir. Fátima'nın ayrıca, tutulma hesaplamalarında hatalar içeren Batlamyus'un Almagest'inin düzeltilmesinde babasına yardım ettiği de söylenmektedir.[2]

Buna ek olarak, Fâtıma'nın bir tür İslami astronomi risalesi olan birkaç zic yazmıştır. Bunlar takvimler, gezegenlerin, Güneş'in ve Ay'ın efemeridleri ve güneş ve ay tutulmaları gibi konuları kapsıyordu.[2]

Fátima'nın astronomi çalışmalarının yanı sıra Arapça, İspanyolca, İbranice, Yunanca ve Latince konuşabildiği, okuyabildiği ve yazabildiği söylenir.[1]

Tarihsellik

Fátima de Madrid'in gerçekten var olup olmadığı tartışmalıdır. Varlığına dair bilinen en eski referans, Enciclopedia Espasa-Calpe'nin 1924 baskısıdır. Bir matematik tarihçisi olan Ángel Requena Fraile'nin açıkladığı gibi:

“ gibi iddialı bir projede, birilerinin vicdansızlığı ya da dikkatsiz bir kopyacının hataları olabilir. Dolayısıyla, belgelenmemiş ya da başka kaynaklarla desteklenmemiş, efsaneden ziyade hikayelerde yer almaması gereken şahsiyetlere atıfta bulunan birkaç efsane yaratılmıştır. Birçok kişi tarafından İspanya'da bilim tarihi yazımının babası olarak kabul edilen Francisco Vera, Vizigotlar döneminde Calahorra Piskoposu olan Luciniano adında, sadece Espasa'da yer alan ve başka hiçbir kaynakta yer almayan bir coğrafyacı hakkında soru sorduğumuzda bizi uyarmıştı. Bu durum Maslama'nın zeki kızı Fátima için de geçerlidir. Luciniano'da olana benzer bir durumla karşılaşıyoruz. Dayanabileceğimiz hiçbir referans, orijinal ya da güvenilir kaynak yoktur..[3] „

Arap bilimci, tarihçi ve Endülüs biyografi yazarı Manuela Marín de benzer şekilde Fátima'nın Espasa-Calpe'nin tarihi bir icadı olduğunu savunmaktadır. Marín, Fátima hakkında internette ve 2009'da "Tarih Yazan Astronomlar" ("Astronomers who made history") başlıklı bir takvimde yer alması gibi tartışmaların devam etmesini Espasa-Calpe'nin içeriğinin eleştirel olmayan bir şekilde tekrarlanmasına bağlamaktadır.[4]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c d Bernardi, Gabriella (2016). "Fátima of Madrid (Tenth Century)". The Unforgotten Sisters: Female Astronomers and Scientists before Caroline Herschel. Cham: Springer. ss. 45-48. doi:10.1007/978-3-319-26127-0_7. ISBN 978-3-319-26127-0. 
  2. ^ a b Núñez Valdés 2016.
  3. ^ Requena Fraile, Ángel. "Fátima de Madrid ¿Astrónoma? S. X-XI" (İspanyolca). 17 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.  As translated by Núñez Valdés, Juan (2016). Did Fátima de Madrid really exist?. hdl:11441/62073. 
  4. ^ Marín, Manuela (2011). "Arabismo en Madrid". Gil Flores, Daniel; Algora Weber, María Dolores (Ed.). De Mayrit a Madrid: Madrid y los árabes, del siglo IX al siglo XXI. Madrid: Casa Árabe. s. 191. ISBN 978-84-9785-707-9. OCLC 798943110. Se trata, por tanto, del más ilustre de los madrileños andalusíes, y no hacía falta que se le inventase, como así ha sido, una históricamente inexistente hija suya, a la que se ha llamado «Fátima de Madrid» y que asombrosamente ha sido incluida en el calendario “Astrónomas que hicieron historia”, editado con motivo del Año Internacional de la astronomía (2009). El error, que procede de una vieja edición de la Enciclopedia Espasa, se ha ido reproduciendo acríticamente, ya va siendo hora que se deshaga, aunque su abundante circulación en Internet no da muchas esperanzas en ese sentido.