Mustafa Necati | |
---|---|
Türkiye Millî Eğitim Bakanı | |
Görev süresi 20 Aralık 1925 - 1 Ocak 1929 | |
Başbakan | İsmet İnönü |
Yerine geldiği | Hamdullah Suphi Tanrıöver |
Yerine gelen | İsmet İnönü |
Türkiye Adalet Bakanı | |
Görev süresi 6 Mart 1924 - 22 Kasım 1924 | |
Başbakan | İsmet İnönü |
Yerine geldiği | Seyyid Bey |
Yerine gelen | Mahmut Esat Bozkurt |
Türkiye Büyük Millet Meclisi 1., 2. ve 3. Dönem Milletvekili | |
Görev süresi 23 Nisan 1920 - 26 Mart 1931 | |
Seçim bölgesi | 1920 – İzmir 1923 – İzmir 1927 – İzmir |
Kişisel bilgiler | |
Doğum | Mustafa Necati 1894 İzmir, Osmanlı İmparatorluğu |
Ölüm | 1 Ocak 1929 (35 yaşında) Ankara, Türkiye |
Defin yeri | Cebeci Asri Mezarlığı, Ankara |
Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi |
Bitirdiği okul | İstanbul Hukuk Mektebi |
Mesleği | Avukat, Öğretmen |
Ödülleri |
Mustafa Necati (d. 1894, İzmir - ö. 1 Ocak 1929, Ankara), Türk siyasetçi, avukat, öğretmen.
Atatürk’ün yakın düşünce ve mesai arkadaşlarından, Kuvâ-yi Milliye hareketinde yer almış, TBMM’nin ilk üç döneminde milletvekilliği, Mübadele esnasında Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 1924 Anayasası’nın yürürlüğe konulduğu sırada Adalet Bakanlığı, Tevhidi Tedrisat sürecinde ve Harf Devrimi esnasında Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı yapmış siyasetçidir. Özellikle Millî Eğitim Bakanlığı döneminde (20 Aralık 1925 - 1 Ocak 1929) yaptığı hizmetleri ile hatırlanır. Necatibey Eğitim Fakültesi’ne adı verilmiştir. Altay Spor Kulübü’nün kurucularındandır.
1894 yılında İzmir’de dünyaya geldi. Baba soyundan dedeleri, Horasan'dan Darende'ye göç etmişlerdir. Babası Darendeli Halit Bey, işi gereği İzmir'e gitmiştir. Mustafa Necati'nin annesi olacak olan Elbistanlı Mustafa Efendi’nin kızı Naciye Hanım ile burada tanışmıştır.
İlk ve orta öğrenimini İzmir’de tamamladı. İzmir İdadisi’ni bitirdikten sonra yükseköğrenim için İstanbul’a gitti. İstanbul Hukuk Mektebi’nden 1914 yılında mezun oldu ve İzmir’e döndü.
Mustafa Necati Bey, I. Dünya Savaşı yıllarında İzmir’de avukatlık, eğitimcilik, gazetecilik yaptı. 1915 yılında arkadaşı Hüseyin Vasıf Bey ile Özel Şark İdadisi adlı bir okul kurdu; bu okulda müdürlük ve edebiyat öğretmenliği yaptı.
Kısa bir süre Aydın-Kasaba Demiryolları’nda hukuk müşavirliği yapmış olan Mustafa Necati Bey, savaştan sonra itilaf devletlerince işlerine son verilen demiryolu işçilerinin haklarını savunmak, savaştan dönen işsiz yedek-subayların sıkıntılarını gidermek için çalışmalar yaptı. İzmir Türk Ocağı’nın aktif bir üyesi oldu ve spor kolu çalışmalarını yürüttü. Altay Spor Kulübü’nün kurucuları arasında yer aldı. Yaklaşmakta olan işgal tehlikesine karşı demiryolu işçileri, işsiz yedek-subaylar ve sporcu gençlerle olan ilişkisini kullanarak önlemler almaya, direniş örgütlemeye çalıştı. İzmir’in işgali üzerine İstanbul’a kaçarak amcasının kızı ve nişanlısı Halide Nusret Hanım’ın evine sığındı.
İzmir’in işgali üzerine İstanbul’a giden Mustafa Necati Bey, İçişleri Bakanlığı’nda görev aldı ve Balıkesir’e atandı. Şehre vardıktan sonra görevinden istifa etti ve Balıkesir’de kaldığı 7 ay boyunca millî mücadele hareketine hizmet için çok yoğun çalıştı. Kuvâ-yi Milliye kumandanı olarak Yunanlar ve Ahmet Anzavur kuvvetlerine karşı yürütülen mücadelede yararlılıklar gösterdi. Hüseyin Vasıf ve Mehmet Esat kardeşlerle ile birlikte "İzmir’e Doğru" adlı bir gazete çıkardı. Millî hareketin yayın organı olan ve 74 sayı çıkan bu gazetede millî duyguları geliştirici yayınlar yaptı. Balıkesir’de kaldığı sürede bir gençlik ve spor kulübü olan Balıkesir İdman Yurdu’nu kurdu. Bu dönemde herhangi bir dava alıp takip etme fırsatı olmasa da bir avukatlık bürosu açtı. Şehirde faaliyet gösteren 11 avukattan birisi olarak 1920’nin Ocak ayında kurulan baronun yönetim kurulunda yer aldı. 29 Nisan 1920 günü Saruhan milletvekili olarak TBMM’ne katılmak üzere şehirden ayrıldı.
TBMM 1. Dönem Saruhan milletvekilliği sırasında önce Sivas İstiklal Mahkemesi üyesi olarak görevlendirildi (11 Eylül 1920 - 17 Şubat 1921); daha sonra Kastamonu İstiklal Mahkemesi Başkanlığı (18 Ağustos 1921 - 1 Ağustos 1922) ve ardından Amasya İstiklal Mahkemesi Başkanlığı (17 Ağustos 1922- ) yaptı. Bu görevleri nedeniyle çoğunlukla Ankara dışında bulundu.
Kastamonu’da görevli olduğu bir yıl içinde Himaye-i Etfal Cemiyeti (Çocuk Esirgeme Kurumu) ve Kastamonu İlim Cemiyeti’nin kurulmasına öncülük etti. Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay), Gençler Mahfeli (Derneği) ve Muallimler Derneği’nin çalışmalarına destek verdi. Tüm bu çalışmalarından ötürü belediye tarafından fahri hemşehrilik unvanı verildi.
Mustafa Necati Bey, TBMM 2. Dönem’de İzmir milletvekili olarak yer aldı. Altı arkadaşı ile kurduğu komisyon, hükûmete "mübadele, imar ve iskân” işlerinden sorumlu bir bakanlık kurulması önerisini getirdi. Bu öneri üzerine kurulan Mübadele, İmâr ve İskân Vekâleti’ne vekil olarak seçilen ilk bakan Mustafa Necati Bey oldu, beş ay boyunca bu görevi yürüttü. Bakanlık teşkilatının kuruluşu; savaşta yakıp yıkılan ülkenin imarı ve gelen göçmenlerin yerleştirilmesi ile ilgili hizmetler verdi.
Özellikle Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi esnasında mübadillerin Türkiye’ye taşınması gibi büyük bir organizasyonun denizyoluyla yapılmasını sağlamıştır. Ancak açılan ihaleyi İtalyanların kazanması genç Türkiye’nin bağımsızlık siyasetine uygun düşmüyordu. Mustafa Necati Bey’in bu ihalenin iptal edilmesi ve nakliyenin Türk gemileriyle yapılması hususunda önemli rolü olmuştur.
Mustafa Necati Bey, 6 Mart 1924’te kurulan 2. Hükûmet’te adliye bakanı olarak yer aldı. Bakanlığı döneminde şer’î mahkemeler kaldırılmıştır.
24 Ağustos 1924 tarihinde "Türk Muallimler Birliği” (Türk Öğretmenler Örgütü) genel başkanı olarak seçildi. Millî Eğitim Bakanı olarak atandığında genel birlik başkanı idi.
Mustafa Necati Bey, 4. ve 5. Hükûmet’te Maarif Vekili (Millî Eğitim Bakanı) olarak görev yaptı. Bakanlığı sırasında gerçekleştirdikleri işlerin bazıları şunlardır:
Resmî kayıtlarda Mustafa Necati Bey’in Millet Mektepleri’nin açıldığı 1 Ocak 1929 tarihinde apandisit patlaması sonucu Ankara Numune Hastahanesi’nde öldüğü belirtilmiştir. Ölümü üzerine arkadaşı Cumhurbaşkanı Atatürk’ün çok etkilenip ağladığı, ilk olarak Falih Rıfkı Atay’ın 1968’de yayınladığı Çankaya kitabında anlatılır.
Cenazesi 2 Ocak 1929’da resmî törenle Ankara’da Cebeci Asri Mezarlığı’na defnedildi ve Millî Eğitim Bakanlığına bir müddet Başvekil İsmet İnönü vekâlet etti.
Ankara’daki tarihe tanıklık etmiş evinin kuru fasulyeci Hüsrev Lokantası’na devredilmesiyle ismi 2006 yılında yeniden gündeme gelmiş; tepkiler üzerine evi 2008 yılında “parlamenterler evi” hâline gelmiştir.
Vikisöz'de Mustafa Necati ile ilgili sözleri bulabilirsiniz. |
Siyasi görevi | ||
---|---|---|
Önce gelen: 'Yeni kuruluş' |
Mübadele, İmar ve İskan Vekili 30 Ekim 1923-6 Mart 1924 |
Sonra gelen: Celal Bayar |
Önce gelen: Hamdullah Suphi Tanrıöver |
Türkiye Millî Eğitim Bakanı 20 Aralık 1925 - 1 Ocak 1929 |
Sonra gelen: İsmet İnönü |
Önce gelen: Seyyid Bey |
Türkiye Adalet Bakanı 6 Mart 1924 - 22 Kasım 1924 |
Sonra gelen: Mahmut Esat Bozkurt |
Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanları (liste) | ||
---|---|---|
Maarif vekilleri (1920-1923) | ||
Millî eğitim bakanları (1923-1983) |
| |
Millî eğitim, gençlik ve spor bakanları (1983-1989) | ||
Millî eğitim bakanları (1989-günümüz) |
V. TBMM İcra Vekilleri Heyeti | |
---|---|
14 Ağustos 1923 - 27 Ekim 1923 | |
Vekiller Heyeti Reisi | Fethi Okyar |
Umuru Şer'iye ve Evkaf (Diyanet ve Vakıflar) Vekili | Musa Kazım Onar → Mustafa Fevzi Sarhan |
Adliye (Adalet) Vekili | Mehmet Seyit Bey |
Erkân-ı Harbiye-i Umumiye (Genelkurmay) Vekili | Fevzi Çakmak |
Müdafaa-i Millîye (Millî Savunma) Vekili | Kâzım Özalp |
Dahiliye Umuru (İçişleri) Vekili | Fethi Okyar |
Hariciye (Dışişleri) Vekili | İsmet İnönü |
İktisat (Ekonomi) Vekili | Mahmut Esat Bozkurt → Hasan Saka |
Maliye Vekili | Hasan Fehmi Ataç |
Maarif (Eğitim) Vekili | İsmail Safa Özler |
Nafia (Bayındırlık) Vekili | Feyzi Pirinççioğlu |
Mübadele, İmar ve İskân Vekili | Mustafa Necati Uğural |
Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye (Sağlık ve Sosyal Yardım) Vekili | Rıza Nur |
1. Türkiye Hükûmeti | |
---|---|
1. İnönü Hükûmeti (1 Kasım 1923 - 6 Mart 1924) | |
Başvekil ve Hariciye (Dışişleri) Vekili | İsmet İnönü |
Şer'iye (Diyanet) Vekili | Mustafa Fevzi Sarhan |
Adliye Vekili | Mehmet Seyit Bey |
Erkân-ı Harbiye-i Umumiye (Genelkurmay) Vekili | Fevzi Çakmak |
Müdafaa-i Millîye (Millî Savunma) Vekili | Kâzım Özalp |
Dahiliye (İçişleri) Vekili | Ahmet Ferit Tek |
İktisat (Ekonomi) Vekili | Hasan Saka |
Maliye Vekili | Hasan Fehmi Ataç → Mustafa Abdülhalik Renda |
Maarif (Eğitim) Vekili | İsmail Safa Özler |
Nafia (Bayındırlık) Vekili | Ahmet Muhtar Cilli → Süleyman Sırrı Aral |
Mübadele, İmar ve İskân Vekili | Mustafa Necati Uğural |
Sıhhiye (Sağlık) Vekili | Refik Saydam |
2. Türkiye Hükûmeti | |
---|---|
2. İnönü Hükûmeti (6 Mart 1924 - 22 Kasım 1924) | |
Başvekil ve Hariciye (Dışişleri) Vekili | İsmet İnönü |
Adliye Vekili | Mustafa Necati Uğural |
Millî Müdafaa (Millî Savunma) Vekili | Kâzım Özalp |
Dahiliye (İçişleri) Vekili | Ahmet Ferit Tek |
Ziraat Vekili | Zekai Apaydın → Şükrü Kaya |
Ticaret Vekili | Hasan Saka |
Maliye Vekili | Mustafa Abdülhalik Renda → Recep Peker |
Maarif (Eğitim) Vekili | Hüseyin Vasıf Çınar |
Nafia (Bayındırlık) Vekili | Süleyman Sırrı Aral |
Mübadele, İmar ve İskân Vekili | Celâl Bayar → Hasan Refet Canıtez |
Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye (Sağlık ve Sosyal Yardım) Vekili | Refik Saydam |
3. Türkiye Hükûmeti | |
---|---|
Ali Fethi Okyar Hükûmeti (22 Kasım 1924 - 3 Mart 1925) | |
Başvekil ve Millî Müdafaa (Millî Savunma) Vekili | Ali Fethi Okyar |
Adliye Vekili | Mustafa Necati Uğural |
Dahiliye (İçişleri) Vekili | Recep Peker |
Hariciye (Dışişleri) Vekili | Şükrü Kaya |
Ziraat Vekili | Hasan Fehmi Ataç |
Ticaret Vekili | Ali Cenani |
Maliye Vekili | Mustafa Abdülhalik Renda |
Maarif (Eğitim) Vekili | Şükrü Saracoğlu |
Nafia (Bayındırlık) Vekili | Feyzi Pirinççioğlu |
Mübadele, İmar ve İskân Vekili | Cemil Uybadın |
Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye (Sağlık ve Sosyal Yardım) Vekili | Mazhar Germen |
Bahriye (Denizcilik) Vekili | İhsan Eryavuz |
4. Türkiye Hükûmeti | |
---|---|
3. İnönü Hükûmeti (3 Mart 1925 - 1 Kasım 1927) | |
Başvekil | İsmet İnönü |
Adliye Vekili | Mahmut Esat Bozkurt |
Müdafaa-i Millîye (Millî Savunma) Vekili | Recep Peker |
Dahiliye (İçişleri), Mübadele, İmar ve İskân Vekili | Cemil Uybadın |
Hariciye (Dışişleri) Vekili | Tevfik Rüştü Aras |
Ziraat (Tarım) Vekili | Mehmet Sabri Toprak |
Ticaret Vekili | Ali Cenani → Mustafa Rahmi Köken |
Maliye Vekili | Hasan Saka → Mustafa Abdülhalik Renda |
Maarif (Eğitim) Vekili | Mustafa Necati Uğural → Hamdullah Suphi Tanrıöver |
Nafia (Bayındırlık) Vekili | Süleyman Sırrı Aral → Ali Cenani → Behiç Erkin |
Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye (Sağlık ve Sosyal Yardım) Vekili | Refik Saydam |
Bahriye (Denizcilik) Vekili | İhsan Eryavuz |
5. Türkiye Hükûmeti | |
---|---|
4. İnönü Hükûmeti (1 Kasım 1927 - 27 Eylül 1930) | |
Başvekil | İsmet İnönü |
Adliye Vekili | Mahmut Esat Bozkurt |
Müdafaa-i Millîye (Millî Savunma) ve Bahriye (Denizcilik) Vekili | Mustafa Abdülhalik Renda |
Dahiliye (İçişleri) Vekili | Şükrü Kaya |
Hariciye (Dışişleri) Vekili | Tevfik Rüştü Aras |
Ziraat (Tarım) ve Ticaret Vekili | Mustafa Rahmi Köken |
İktisat (Ekonomi) Vekili | Şakir Kesebir → Mustafa Rahmi Köken |
Maliye Vekili | Şükrü Saracoğlu |
Maarif (Eğitim) Vekili | Mustafa Necati Uğural → Recep Peker → Hüseyin Vasıf Çınar → İsmet İnönü (v.) → Cemal Hüsnü Taray → Refik Saydam (v.) |
Nafia (Bayındırlık) Vekili | Behiç Erkin → Recep Peker |
Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye (Sağlık ve Sosyal Yardım) Vekili | Refik Saydam |
|