Plevne Savunması

Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Ekim 2017)

Plevne Savunması, Plevne Müdafaası
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı
Muharebenin önemli çatışmalarından bazılarının geçtiği Kanlı Tabya'nın Ruslar tarafından ele geçirilmesi. Tabya, birkaç saat sonra Osmanlı kuvvetleri tarafından geri alınacak ve nihayetinde 30 Ağustos 1877'de Rumenlerin eline geçecektir.
Tarih 19 Temmuz - 10 Aralık 1877 (145 gün) Bölge Plevne, Balkanlar, Osmanlı İmparatorluğu, Bulgaristan Sonuç Rus ve Rumen ordularının Pirus zaferi Osman Paşa'nın ilk üç muharebedeki üstün başarısına rağmen dördüncü muharebede durumun çaresizliğini görmesi sonucu ordusuyla beraber teslim olması. Rus ve Rumen Ordularının uğradıkları yüksek asker kayıpları nedeniyle Balkanlarda girişecekleri harekatların yavaşlaması ve sekteye uğraması.
Taraflar
Osmanlı İmparatorluğu Çerkes gönüllüler[1][2][3]	Rus İmparatorluğu Romanya Krallığı
Komutanlar ve liderler
Osman Paşa Ethem Paşa Kâzım Paşa	II. Aleksandr Mihail Skobelev Nikolay Nikolayeviç Nikolay Krudener I. Carol
Güçler
İlk muharebe: 12.000 İkinci muharebe: 20.000 Üçüncü muharebe: 40.000[4] Dördüncü muharebe: 20.000	İlk muharebe: 25.000 Rus İkinci muharebe: 60.000 Rus Üçüncü muharebe: 130.000 Rus ve 43.000 Rumen Dördüncü muharebe: 200.000'den fazla Rus ve Rumen
Kayıplar
5.000 ölü ve 15.000 yaralı 40.000 esir (Siviller dahil)	Rus Ordusu: 60.000+ ölü ve yaralı Rumen Ordusu: 10.000+ ölü ve yaralı
Rus ve Rumen kuvvetlerinin kente girmesinin ardından yerel Türk nüfusu katledildi.

Plevne Savunması (Rusça: Осада Плевны, romanize: Osada Plevnı veya Осада Плевена, romanize: Osada Plevena; lit. "Plevne Kuşatması"); 93 Harbi sırasında Plevne kentinin Rus İmparatorluk Ordusu tarafından kuşatılmasının ardından, kentin Gazi Osman Paşa komutası altındaki Osmanlı Ordusu tarafından Rus ve daha sonra Rumen taarruzlarına karşı 19 Temmuz ve 10 Aralık 1877 arasında 145 gün boyunca savunmasıyla gerçekleşen, 93 Harbi'nin en önemli muharebelerinden biridir. Osmanlı Ordusu, 145 gün boyunca sayıca kendisinden kalabalık olan Rus ve Rumen ordularının gerçekleştirdiği üç büyük taarruzu püskürtmüş ve Plevne'yi başarılı bir şekilde savunmuştur. Ancak, tüm bu taarruzlardan sonra Osmanlı kuvvetlerinin yiyecek ve cephaneleri tükenmiş ve buna ek olarak kış mevsiminin gelmesiyle şiddetli soğukla karşı karşıya kalıp bitap düşmüşlerdir. Kuşatmayı yarmak için düzenledikleri son bir huruç harekâtının da başarısızlıkla sonuçlanması ile, Osman Paşa kenti Rus ve Rumen ordularına teslim etmiştir.

28 Nisan 1877'de Osmanlı İmparatorluğuna Rus İmparatorluğu tarafından gönderilen savaş ilanını içeren nota ile 1877-1878 Osmanlı-Rus Muharebesi başlamış oldu. Rusların Balkanlarda ordularını gönderip, saldırıya geçebileceği tek bir yer bulunmaktaydı, o da Osmanlı himayesi altındaki Romanya topraklarıydı ve Ruslar bu topraklar üstünde Siret (Sava) nehri üzerinde Barboşi köprüsünün olduğu yerden ordularını geçirmek zorundaydı. Bu köprü kritik bir öneme sahip olmakla beraber, köprünün havaya uçurulması Osmanlılara en az 2 veya 3 ay vakit kazandıracaktı. Nitekim Osmanlı kuvvetlerine askeri danışmanlık veren İngiliz danışmanlarda bu durumun farkındaydı. Köprünün hemen yakınındaki Osmanlı Tuna donanmasının komutanına İngiliz askeri danışmanı Hobart Paşa, Barbosi'nin tahrip edilmesi emrini vermiş fakat Tuna'daki 4 gemilik Osmanlı filo komutanı bunun bir aldatmaca veya casusluk oyunu olduğuna dair şüpheleri yüzünden emri uygulamakta 4-5 gün kadar gecikmiş ve tam emri uygulayacak iken de bu defa iş işten çoktan geçmiştir, zira Ruslar orduları ile Sava Nehri kıyısına gelip filoyu donanmaları ve karadaki topları ile ateşe alıp batırmış ve yok etmiştir. Sonuçta Osmanlılar için büyük bir fırsat daha muharebenin başında kaybedilmiştir.Zira Osmanlı ordusu Sırp ve Karadağlı isyancıları yenmiş ve ordu balkanlara hakim olmak üzereydi.^[5] Buna rağmen Osmanlı hakimiyeti altındaki Romanya'da kral I. Carol Osmanlıların yanındadır. Osmanlılardan belli bazı tavizler ve ayrıca kuvvet göndermesini ve buna karşılık kendisine bağlı kalacağını belirtir. Osmanlı ordusu ne Romanya'nın isteklerini kabul eder ne de destek amaçlı kuvvet yollar. Sonunda kral taraf değiştirip halkından da destek görerek Rusların safına geçer ve Ruslara destek için ordusunu toplamaya başlar.^[5]

Vidin'deki Osmanlı kuvvetlerinin komutanı olan Osman Nuri Paşa, Kırım Savaşı'nda Ömer Lütfi Paşa'nın yaptığı gibi 25.000 askerle Romanya'ya girme ve henüz daha yerleşmemiş Rus birliklerinin üzerine saldırarak onları geriletme ve muharebeyi buraya taşıma planlarını açıklayarak Osmanlı Seraskerliğinden bu konuda izin ister. Ancak başkomutan Çırpanlı Abdülkerim Nadir Paşa ve heyeti bu öneriyi kabul etmez. Bunun yerine Romanya'yı boşaltıp Tuna nehri boyunca savunma yapmayı seçerler. Oysaki bölgede Osmanlı askerlerinin sayısı Ruslardan fazla olması yanında Sultan Abdülaziz döneminde dış borçlanmaya karşın, harcanan paraların önemli bir kısmı orduya harcanmış ve Osmanlı ordusu en modern teçhizatlara iyi bir donanmaya sahip bir ordu haline gelmişti. Yine redif askerleri dahil pek çok askerî birliği iyi şekilde eğitimliydi. Ancak Osmanlı ordusunun komuta kademesi için aynı durum geçerli değildi. Komutanlar arasında çekişme bulunması yanında ordudaki bir kısım subaylar siyasete katılmıştı. Bunun yanında komuta kademesinde tecrübeli kumandanlara karşın; tecrübesiz veya yeteneksiz, yetersiz kumandan ve subaylarda bulunmaktaydı. Yine komuta kademesinde çekişmeler yanında bir de kurmaylık ve askeri planlama, sevk ve idare yönünden de büyük zafiyetler mevcuttu.^[6] Ruslar, Osmanlının bu hareketsiz durumundan istifade ederek Romanya'daki yığınaklarını iyice arttırdılar. Sonrasında teknelerle karşıya geçip Osmanlı mevzilerine hattın zayıf noktalardan saldırıya geçtiler. Oysaki Rusçuk ve Niğbolu'yu topa tutan Ruslar ilerleyecekleri noktaları belli etmişler ve durum Osman Paşa'nın dahi dikkatini çekmiştir. Bu ağır stratejik hatalar ve komuta kademesindeki sorunlar neticesi, iyi donanımına karşın Osmanlı ordusu yenilgi üstüne yenilgiye uğramaya başladı.^[7]

Romanya'da ilerlemede dahil pek çok önerisi kabul edilmeyen Osman Nuri Paşa; son olarak bu defa Osmanlı Seraskerliğini atlayıp bizzat padişah II. Abdülhamid'e bir öneri sundu. Planına göre Rahova ve Vidin'den 20 tabur askerle kendisi yola çıkacak ve Niğbolu kalesine ulaşıp buradaki birlikleri yanına alarak bir kolordu oluşturup, Teteven ve Turyan geçitlerini ele geçirip Ruslara ani bir hücumda bulunmak olduğunu belirtti. Öneri Padişah tarafından kabul edildi. Ancak buna rağmen padişahın bu kararı, bilinmeyen bir nedenle Osman Paşa'nın kendisine 2 gün geç iletildi. Bu 2 günlük geç bildirme sonrasında ağır neticelere sebep olmuştur. Zira emrin gelmesinin hemen akabinde kuvvetlerin eksiklerini hızla tamamlayıp 13 Temmuzda Osman Paşa Vidin'deki birlikleri ile yola çıktı ve Niğbolu üzerine ilerlemeye başladı. Ancak yoldayken buranın Rusların eline geçtiğini öğrenmesi üzerine ordusunu savunma ve karşı saldırı için diğer uygun bir mevzi olarak öngördüğü Plevne'ye yönlendirmek zorunda kaldı. 20 Temmuzda da buraya ulaştı.^[7] Bu arada Süleyman Paşa komutasında, bölgede bulunan Osmanlı ordusunun Şıpka geçidini neredeyse boş bir şekilde bulundurmasından ve tedbirsizliğinden yararlanan Ruslar bu tarihten bir gün önce (19 Temmuz 1877'de) stratejik öneme sahip Şıpka geçidini ele geçirdi ve Osman Paşa'nın geri hatlarına sarktı.

Böylece Osman Paşa'nın planı, daha ilk uygulamada, kendi emri altında olmayan Süleyman Paşa komutasındaki diğer Osmanlı kuvvetlerinin bu gafleti neticesi zora düşmeye başladı. Bununla birlikte Osman Paşa en azından Rus kuvvetlerinin çoğunun dikkatini buraya yönlendirip, Şıpka'nın bu sayede diğer Osmanlı ordularının taarruzları neticesinde geri alınması umudundaydı.^[5]

Plevne'ye Rus ordusu, Osman Paşa'nın hareketinden önce 8 Temmuzda saldırıya geçilen Niğbolu ile birlikte buraya öncü kuvvet göndermişler ve buradaki Osmanlı askerlerinin bir kısım bölüklerini bozguna uğratmışlardı. Ancak sayıları yetersiz olduğundan öncü kuvvetler, Niğbolu ve çevreden gelen takviye Osmanlı birliklerinin gelmesi ile geri çekilmek zorunda kaldılar.^[7] Buna karşın Rus birlikleri bu defa takviye birlikler alarak 8.500 kadar askerle 19 Temmuzda tekrar Plevne önlerine geldiler. Kent top ateşi altına alındı. İlerleyen Rus 5. Tümen komutanı General Şuldner, Osman Paşa'nın ilerleyen kuvvetlerinden haberdardı. Bununla birlikte Osmanlı askerlerinin yorgun ve moralsiz olduğunu, hiçbir tahkimat kurmaya vakitlerinin olmadığını, elini hızlı tutarsa kenti alabileceğini düşünmekteydi. Bu sebeple birliklerinin tam olarak toplanmasını beklemeden, 20 Temmuz günü sabaha karşı saat beşte top ateşi ile şehrin kuzeyindeki ve güneyindeki iki noktadan genel saldırıya geçti.^[7] Rus 18. Piyade 1., 3. ve 5. Nişancı taburları ile Türk savunma hatlarını yararak ilerleyip Osmanlıların bölgedeki redif taburları ve nizamiye taburunu zora düşürdüler.^[7] Tüfek, top ateşi ve verilen ağır zayiata karşın bu Rus taburları ilerlemeye devam ederek Plevne eteklerine kadar ilerlediler. Ancak Osman Paşa kuvvetleri ile gelir gelmez; birliklerinin yorgunluğuna aldırmadan askerlerine saldırı ve Plevne'nin ele geçirilen dış tahkimatlarından Rusları atma emri verdi. 13.000 kadar Osmanlı askerinin bir seri karşı taarruzu ile pek çok asker ve en önemlisi subay kaybına uğrayan Şuldner'in ilerleyen 3 taburu başta olmak üzere bütün taburları önce saldırıya başladıkları noktaya, ardından Plevne gerisine doğru çekilmeye başladı. Şuldner, yakındaki Rus 9. Kolordu komutanlığından yardım istese de bu kolordu Ruslara hemen yardım gönderemeyecek kadar uzaktaydı. Ruslar, birliklerini Plevne'ye üç saat uzaklıktaki Brösliniçe şehrine kadar geri çekti.^[7] Böylece muharebe Osmanlı üstünlüğü ile sona erdi.^[5][7] Muharebede Ruslar 4.000 kayıp verirken, Osmanlıların kaybı 1.000'di.

Plevne'yi Rusların eline geçmekten kurtaran Osman Paşa, Rusların takviye alıp tekrar saldıracağını bildiğinden hızla şehir çevresinde daha fazla tahkimat yaptırmaya başlar. Osmanlı mühendisi Tevfik Paşa tarafından öncesinde; sonrasında Osman Paşa tarafından Plevne'de kazdırılan tahkimatlar bir nal şeklini andırsa da birbirleri ile tünellerle bağlantılı siperler avcı çukurları şeklinde düzenlenmiştir. Uzunluğu 36 kilometre ve hat derinliği 5 kilometreyi bulabilmekteydi.^[5][7] Bu da Osmanlı ordusuna aynı anda takviyelerini hattın değişik yerlerine hızla gönderme imkânı sağlamaktaydı. Dahası her tabya bu siperleri ihtiyaca göre genişletme imkânına sahipti.Bu arada kendi birliklerine Sofya ve çevre bölgelerden gelen takviye güçlerle Osman Paşa'nın birliklerinin sayısı 20.000 - 23.000 kişiye kadar ulaşır. Top sayısı ise 58'dir. Bunun yanında Osman Paşa muharebeden hemen önce Plevne yakınında 17 Temmuzda Rusların eline geçen stratejik öneme sahip Lofça şehrini Ruslardan 27 Temmuzda geri almayı başararak ikmal hatlarının daha düzenli hale gelmesini sağlar. Ruslar, Lofça için karşı saldırıda bulunsalar da yerleşim birimini tekrar ele geçiremezler.^[7] Lofça'nın yanında Osmanlı ikmal hatlarını kesmek için Tristinik yerleşimindeki Osmanlı mevzilerine saldırıda bulunan Ruslar bunda da başarısız olurlar.^[7]

Buna karşın Rusların Nikolay Krudener yönetimindeki 9. Kolordusu ise özellikle savaşa katılan Romanya kralı I. Carol'dan ve çevre birliklerden gelen takviye kuvvetlerle 36.176 asker ve 176 topa ulaşırlar. 31 Temmuzda Rus genelkurmayı asker yönünden üstünlük yanında büyük topçu üstünlüğünü de göz önünde tutarak Rus-Rumen birleşik ordusunun zafer kazanacağı ümidiyle Krudener'e saldırı emri verir. 9. Kolordu kenti kuşatıp üç koldan saldırıya geçer. General Schakofsky'nin süvarileri doğudan, Mihail Skobelev'in piyadeleri ise Gravitsa mevzilerinin olduğu kuzeyden saldırır. General Schakofsky (Şahovski)'nin kuvvetleri iki tahkimatı ele geçirip ilerler ancak Rus birlikleri topçu birliklerine ve sayı fazlalığına karşın tepede iyi şekilde mevzilenmiş ve iyi şekilde topçuları konumlanmış Osmanlı birliklerinin etkili saldırıları ile karşılaşırlar ve direnişi bir türlü kıramazlar. Birliklerinin dörtte birinden fazlası ya yaralanmış ya da ölmüş olan Şahovski geri çekilmek zorunda kalır. Greviça'da mevzilere bütün güçleri ile yüklenmeye çalışan ve hatta süvarilerini bile ateş hattına süren Ruslar buna rağmen fazla bir kazanç elde edemeyip yine ağır kayıplarla geri çekilirler.^[7] Günün sonunda Osmanlı birlikleri geriledikleri mevzileri de geri alıp Rusları geri püskürtürler. Rusların 7.300 kaybına karşılık Osmanlıların sadece 2.000 kaybı bulunmaktaydı.

2. Plevne Muharebesinden sonra Osman Paşa bir taarruza geçerek kuşatma yapan Rus birliklerini yok etme imkânını kullanamadı. Osman Paşa'nın Rusların kendi ordusunu tamamen kuşatma yönünde bir harekâta girişeceğini fark edip, kuvvetlerini Plevne'den geri çekerek Ruslara karşı başka bir yerde savunma ve muharebe harekâtına girişmesi yönündeki planı ise II.Abdülhamit tarafından kabul edilmedi. Zira uluslararası kamuoyunda bu savunma dikkat çekmişti ve padişah, bu direnişin sürmesi ile hem diplomatik olarak Rusları uluslararası kamuoyunda baskı altına alarak savaşın Osmanlı lehine sonuçlanmasını sağlayacak diplomatik bir başarı kazanmayı; hem de Şıpka geçidini ordusunun ele geçirerek çekilmeye gerek kalmadan Rusların askeri açıdan zorlanabileceğini düşünüyordu.^[7][8] Bu arada Osman Paşa, Süleyman Paşa ve Mehmet Ali Paşa ile yazışmalar yapar ve bunun akabinde bu paşalar Osman Paşa'nın bir aldatma amaçlı saldırı düzenleyip düşmanı oyalarken eş zamanlı Rus ordusuna saldırıp Rusları Bulgaristan'daki mevzilerinden atılabileceğini belirtirler. Osman Paşa bu plana ve iki paşanın sözüne uyarak 31 Ağustos 1877 tarihinde Pelişat yönüne 1.300 Rus askerinin hayatına mal olan, Osmanlıların ise 1.000 asker kaybettiği küçük bir atlı taarruz yaptı. Ancak Şıpka ordusu komutanı Süleyman Paşa ve Mehmet Ali Paşa Osman Paşa'ya söz verdikleri şekilde Ruslara aynı anda eş zamanlı bir saldırı yapamadılar.^[7] Neticede harekât yarıda kesilmek zorunda kalındı.

Bu esnada Ruslar askerlerini takviye etmeye devam ettiler. Grandük Nikolay Nikolayeviç bizzat kumandaya geçtiği Rus ordusunun sayısı 100.000 askere ulaşmıştı.^[9] Bunun yanında bir de general Alexandru Cernat komutasında 43,414 kişilik Rumen askerî birliği de ruslara yardıma geldi.^[10] Osmanlı ordusunun Lofça Muharebesi'ni kaybetmesi neticesi Plevne 4 koldan Rus Ordusu tarafından sarıldı. Osman Paşa'nın kaybedilen Lofça kalesinden katılan Osmanlı askerleriyle takviye ettiği savunma birliklerinin sayısı ancak 30.000'i zor buluyordu. Osman Paşa savunmanın geri kalan süresinde önemli bir asker takviyesi alamadı, Plevne'yi savunmaya devam etti. 11 Eylül'de kuşatan birlikler kapsamlı bir taarruza geçtiler. Rus birlikleri Plevne'nin güneyindeki mevzileri ele geçirirken Rumen askerler Grivitza mevzilerini ele geçirdiler. Ancak kayıpları ağırdı zira Osmanlı ordusunun sahip olduğu ancak Rus ve Rumen birliklerinde olmayan, o dönemin en modern silahlarından olan Krupp topları, hızlı ve seri ateş edebilen Henri Martin ve Winchester tüfekleri^[11] kuşatmada Osmanlılara sayıca az olmalarına karşın büyük üstünlük sağlıyordu.^[12] Ertesi gün Osmanlılar Rusların ele geçirdiği mevzileri tekrar geri almayı başardılar ama Romanyalılara karşı aynı başarıyı gösteremediler. Bu tarihe kadar Ruslar 20.000 asker kaybetmişti. Osmanlıların kayıpları ise 5.000 civarındaydı. Yine de bu muharebe de Osmanlı ordusunun başarısı ile sonuçlandı.

Ruslar verdikleri bu yüksek kayıplardan sonra ön cepheden yaptıkları taarruzlara son verdiler. Müşir Osman Paşa'nın hatları yararak şehirden çıkma ve Orhaniye'ye çekilip burada savunmaya devam etme talebi ise Müşir Mehmet Ali Paşa'nın desteklemesine karşın Osmanlı Genelkurmayı tarafından kabul edilmedi.^[13] Bunun üzerine Osman Paşa bir süre daha Plevne'yi savunmaya devam etti. Osmanlı başkumandanlığı ve özellikle Şevket Paşa II. Abdülhamit'i Plevne'ye yardım götürebilecekleri, bu sebeple şehrin savunmaya devam edilmesi hususunda ikna etmişlerdi. Ancak eski kumandan Mehmet Ali Paşa ve Müşir Rauf Paşa ise verilen emre rağmen Plevne'ye yardım götürecek yolu açamadılar,^[14] dahası Osmanlı başkumandanlığından Şevket Paşa, Radomirce yenilgileri gibi belli başarısızlık ve yenilgileri Padişah'tan örtbas ederek durumu daha da kötüleştirdiler.^[13][13] Plevne'nin bu kadar uzun süre dayanmasından sabırsızlık duyan Çar, Rus ordusunun başına bizzet Başkumandanı Eduard İvanoviç Todleben'in geçmesini rica etti. Bu arada, 19 Ekim'de Rumenler Griviça'daki mevzilerinden Baş Tabya'ya kısmi saldırıya geçti; ancak 1.000'den fazla ölü bırakarak geri çekilmek zorunda kaldılar.^[7] Bununla birlikte daha önce Kırım Savaşı'nda kuşatma tarzı savaş konusunda büyük bir tecrübe kazanmış olan Todleben 24 Ekim'de Plevne'yi kuşatmaya karar verdi. Yapılan kısmi taarruzlarla Plevne yakınındaki çeşitli istihkam ve tepeler (Yeşiltepeler ve Teliş Mevzileri^[7] ayrıca Radomirce^[13]) zaptedilip Plevne kuşatması daraltıldı. Şıpka'dan gelerekGorni Dubnik Muharebesi'ni kazanıp ilerleyen General İosif Gurko 28 Ekim'de 35.000 askerle Plevne-Sofya yolunu tamamen kapattı ve Plevne, dört bir yandan tamamen kuşatılmış oldu.^[15] 2 Kasım'da Grandük Nikolay, Plevne'deki kuvvetlere teslim olma çağrısı yaptı, 12 Kasım'da Osman Paşa bu çağrıyı reddetti.^[14] Ruslar Aralık ayına kadar kuşatma altındaki birlikleri her türlü olumsuz propaganda yöntemlerini kullanıp teslim olmaya zorlasalar da başarılı olamadılar. Bu arada General Skobelev 13 ve 14 Kasım'da birlikleriyle Başkomutan Tobleben'den habersiz Plevne'deki Osmanlı mevzilerine bir saldırı düzenlese de, bu hareketi başarısızlıkla ve 400 Rus askerinin ölümü ile sonuçlandı.^[7]

Bunun yanında Osmanlı tarafından 4 Aralıkta Müşir Deli Fuat Paşa Elena Muharebesi'nde Rusları yenip çeşitli ağırlıklarını zapt etti. Fakat bu zafer Plevne üzerindeki kuşatmayı kaldırmaya yetmedi ve etkisiz kaldı.^[14] İşin daha da kötü yanı Seraskerliğe getirilen ve sözlerini tutamayıp görevden alınan Müşir Mehmet Ali Paşa'nın kendisinden yaşça küçük Süleyman Paşa ile çekişmesi neticesi^[14] Şıpka'daki birliklerinin tekrar taarruzunu ve Plevne'ye yardım gönderme amaçlı planını şura vasıtasıyla reddedip birliklerini savunmaya zorlaması oldu. Osman Paşa'nın, Plevne'deki birliklerin çekilmesi yönündeki talebi başkomutanlıkça sonunda kabul ettiğinde, Ruslar kuşatmayı tamamlamış ve hatta telgraf tellerini kestikleri için, çekilme emri Osman Paşa'ya ulaştırılamamıştır.^[7][13]

Yiyecek ve mühimmatların tükenmek üzere olduğunu gören Osman Paşa ordusuyla birlikte kuşatmayı yararak Sofya'ya doğru çekilme yönünde bir plan yaptı.^[14] 9 Aralık'ı 10 Aralık'a bağlayan gece sabaha yakın bir saatte kuşatmayı yarmak için Plevne'den çıktı. Rus hatlarına taarruza başladı. İlk Rus hatları ani baskın sebebiyle dağıldı ancak Rusların beş kat fazla asker avantajına sahip olduğu bir muharebe sonucu Osmanlılar tekrar Plevne'ye geri çekilmek zorunda kaldılar. Kimi kaynaklar bu muharebede Osman Paşa'nın ayağından vurulması ve atının ölmesi neticesi kuvvetlerinde Osman Paşa öldü diye yayılan söylenti üzerine askerin moralinin bozulması ve ilerlemeyi sürdürememesinden dolayı ordunun geri çekilmek zorunda kaldığından söz eder.^[5] Buna karşın bir kısım kaynaklarda zaten bu huruç harekâtını Rusların Plevne'ye soktukları Bulgar casuslar vasıtasıyla bildiklerini iddia etmektedir.^[13] Bu çatışmada Ruslar 2.000 asker, Osmanlılar ise 4.000 asker kaybetmişti. Durumun çaresizliğini gören Osman Paşa ertesi gün (10 Aralık 1877) 40.000'e yakın asker ve sivil bir kuvvetle birlikte teslim oldu. Teslim olan bu askerlerden sadece 10.000'i vatana sağ olarak dönebildi. Zaten o sırada Süleyman Paşa'nın sonunda yaptığı Tırnova'yı Ruslardan geri alma ve Plevne'ye yardım götürme amacı da taşıyan "Maçka Muharebesi"'ni kaybetmesi ile Plevne'nin durumu tamamen umutsuz bir hâldeydi.^[13][14]

Plevne Savunması tarihin akışını değiştiren birkaç olaydan biridir.^[16] Burada Osman Paşa 5 ay süre ile Rusları durdurarak ilerlemelerini geciktirmiştir. Rus devlet adamı Nikolay Pavloviç İgnatyev sorulan bir soruya karşı başarısızlığın sebebini "Her zaman söyledim... Savunmada Avrupa'nın en iyileri Türk piyadeleridir" şeklinde yorumlamıştır.^[17]

Ancak bu şehrin düşmesi Osmanlılar açısından 93 harbinin kaybedilmesinin önünü açmıştır. Zira Osmanlılar stratejik hata ve başarısız bir savunma ile stratejik öneme sahip ve Bulgaristan ile Trakya topraklarının yolunu açan Şıpka geçidini Ruslara kaptırmışlardı. Yine de geçidin çevresini askerlerle sarmışlardı. Plevne'nin Osmanlılarca tutulması neticesi ele geçirilen bu geçide Ruslar takviye kuvvet gönderemediklerinden savunma konumunda kaldılar. Buna rağmen Osmanlılar geçidi geri almak için yaptıkları 2. ve 3.Şıpka geçidi muharebelerini kaybettiler. Plevne'nin düşmesi ile Ruslar takviye kuvvetleri bu geçide göndererek 4.Şıpka Muharebesini yapıp geçit çevresindeki Osmanlı kuvvetlerini büyük bir yenilgiye uğratıp İstanbul'a kadar ilerlediler. Eğer Şıpka geçidini Osmanlılar tutabilip, 2. veya 3. Plevne Muharebelerinden birinde kaçan düşmanı takip etselerdi, Balkan cephesinde her şey Osmanlı lehine değişebilirdi.^[18] Bununla birlikte bu büyük savunma "Avrupa'nın hasta adamı" olarak bilinen Osmanlı İmparatorluğu'na Batıda bir nebze hayranlık kazandırdı. Ruslara Berlin Konferansında pek de sempatik olmayan muamele yapılmasının sebeplerinden biri oldu ve Osmanlıların bu konferansta diplomatik başarı kazanmasının anahtarlarından biri oldu. Teslim olan Osman Paşa ise Rus Çarı ve ordusu tarafından iyi bir şekilde karşılanıp başarılı savunması nedeniyle Ruslarca da saygın bir muamele gördü, şehri teslim ederken Rus komutanlara teslim ettiği kılıcı askerlik kuralları gereği başarılı muharebe çıkaran generallere gösterilen saygının bir ifadesi olarak kendisine geri verildi. Savaş sonunda Osmanlı topraklarına geri dönen Osman Paşa II. Abdülhamit tarafından başarısı nedeniyle saray mareşalliğine yükseltildi.

Vikikaynak'ta Osman Paşa Marşı

ile ilgili metin bulabilirsiniz.

Bununla birlikte esaret koşullarının kötülüğünden esir düşen Osmanlı askerlerinin az bir kısmı savaş sonunda sağ olarak ülkelerine dönebilmiştir.

• Plevne Marşı

• Türk Hamlesi (film)

• 1877'de Rusya hakimiyetindeki Finlandiya'da kurulan Finlayson & Co adlı büyük bir pamuklu tekstil firmasının yeni fabrika binasında kuşatmaya katılan Fin muhafız alayını temsilen "Plevne" adı verilmiştir.^[19]
• ABD'de Montana'da Plevne adlı bir şehir demiryolu çalışmaları sırasında buradaki Bulgar göçmenlerce Plevne zaferi anısına kurulmuştur.
• Diğer ülkelerde tam 5 şehir Plevne adı taşımakla ayrıca İngiltere'de Plevne adlı tam 18 cadde bulunmaktadır.

A. ^ Barboşi Köprüsünün stratejik konumunu İngilizler dışında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ataşesi bile bilmekteydi. Savaşta Rusların genişleme taleplerine karşı İngiltere ve Avusturya Macaristan imparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu'nu desteklemekteydi. Nitekim savaş ilanı akabinde İstanbul'dan ayrılan Avusturya elçisi Osmanlı ordularının komutanı Abdülkadir Nadir Paşa'ya "Paşam Barboşi Köprüsünü unutmayın" diyerek bu köprünün Rusların eline geçmeden evvel havaya uçulması gerektiğini defa kez üstüne basa basa söylemiştir.^[5] Bu uyarılara karşın köprünün imhasında ne yazık ki geç kalınmıştır. Abdülkadir Nadir Paşa'nın savaş sonrası divanı harpte yargılanma nedenlerinden biri de bu köprünün imha edilememesidir. Abdülkadir Nadir Paşa divanı harpteki savunmasında Hobart Paşa'nın emri öncesi köprünün ilk başta Romanya ile Osmanlı İmparatorluğu arasında süren görüşmelerden bir antlaşma sağlanabileceği ümidiyle bir süre yıkımının geciktiğini,savaş ilanı sırasında Seretteki donanma komutanı Ferik Hüseyin Paşa'nın köprüyü yıkmak için harekete geçtiği fakat ansızın İstanbul'a çağrılması üzerine bu eylemini gerçekleştiremediğini kendisinin bu konuda bir suçunun olmadığını belirtmektedir.

B. ^ Kırım Savaşının başında başkomutan Ömer Lütfi Paşa bizzat kendi yönetimindeki kuvvetleriyle Romanya'yı (Eflak ve Boğdan'ı) ele geçirip Bulgaristan'a kadar gelen Rus ordularına Oltenitsa'da ani baskın tarzında bir saldırı yapar. Eflak, Boğdan'a henüz tam yerleşemeyen Rus kuvvetleri bu baskın neticesi ağır kayba uğrayıp güney Romanya'daki belli mevzilerden geçici süreliğine de olsa çekilmişlerdir. Savaşın başındaki bu zafer neticesi Osmanlılar Bükreş'i geri alamasalar da, psikolojik olarak ordunun morali yükselmiş ve Rus ordusunda bir moral bozukluğu olmuştur. Balkanlarda Rus ilerlemesini bu zafer 4 ay kadar geciktirmiştir. Bu zaferin ardından Silistre'de kazanılan Osmanlı zaferi ve diğer olaylar akabinde Ruslar Romanya'yı boşaltmak zorunda kalmışlardır. Osman Paşa da bu şekilde savaşı Romanya topraklarına taşıyıp Ruslara ağır kayıp verdirmeyi ve Osmanlı birliklerine zaman kazandırmayı hedeflemişti.^[7] C. ^ Osman Paşa'nın Plevne Muharebesi öncesi Vidin'deki taburları herhangi bir Sırp ve Rumen saldırısı ile Rusların bu yönden harekat yapacakları ihtimaline binaen burada tutulmuştu. Dolayısıyla savaşın başında bu birlikte burada çakılı durumda kaldıklarından kullanılamadı. Ancak Rusların Niğbolu vs. yerlere Tuna nehri boyunca yaptıkları yığınak ve saldırılar karşısında Vidin yönünde bir saldırıya girişmeyeceği ortaya çıkınca Osman Paşa Romanya'ya yerleşmemiş Rus birlikleri üzerine saldırıya geçmeyi teklif etmiş bu teklifi Sırpların aniden saldırabileceği ve Rumen ordusunun Vidin'e yokluğunda saldırabileceğinden bahisle reddedilmiştir. Osman Paşa bu teklifinin yanında ayrıca Orhaniye, Teteven, Turyan gibi geçitleri kuvvetleri ile tutarak Rusların ilerlemesinin durdurulmasını öngören alternatif bir teklif sunmuş bu teklifte reddedilmiştir. Osman Paşa Rus bombardımanları, Niğbolu yönüne yığınakları sürerken bu defa Kalafat şehrine saldırıp Rusları zora düşürmeyi teklif etmiş, buna da izin verilmemiştir. Rusların saldırıları başlayınca Osman Paşa bu tekliflerini tekrarlamakla birlikte yanında bir teklif daha sundu. Bu teklifine göre Vidin'de 12 taburluk bir kuvveti geride bırakıp,19 taburu yanına alıp, yolda Rahova garizonundan birkaç taburla Plevne istikametine devam edilecek ve Niğbolu'dan gelen Hayri Paşa'nın tümeninin katılmasıyla, Lofça üzerinden Tırnova'ya varılacak ve Mehmet Ali Paşanın Şumnu'dan gelen ordusu ile birleşilecekti. Birleşme engellenirse de Plevne'ye nazaran savunmaya elverişli Lofça'yı kuvvetleri tutup tahkim edecekti. Bu teklifin de Abdülkadir Nadir Paşa ve heyeti tarafından reddedilmesi üzerine bu sefer Osman Paşa üstünü atlayıp Niğbolu ile ilgili teklifini bizzat padişaha sunmuştur.^[7] D. ^ Padişah tarafından 8 temmuzda teklif kabul edilip derhal Osman Paşa'ya bu durumun bildirilmesi için Abdülkadir Nadir Paşa'ya emir verilmiştir. Ancak nedense bu emir Abdülkadir Nadir Paşa tarafından 2 gün geç iletilmiştir. Emir akabinde 2 günde levazım nedeniyle beklenmek zorunda kalınmış ve 13 temmuzda kuvvetler ancak hareket edebilmiştir.^[7] Bunun neticesi Rus saldırılarına artık dayanamayan Niğbolu kalesi Osman Paşa yoldayken düşmüş ve Osman Paşa zaruri olarak diğer bir uygun mevzi olan Plevne'ye kuvvetlerini yönlendirip, Rusları durdurmak için tahkimat yapmak zorunda kalmıştır. Bu 2 günlük gecikme olmasaydı Osman Paşa'nın Niğbolu kalesine zamanında ulaşacak birlikleri kalenin Rusların eline geçmesini engelleyip belki de tarihin akışını değiştirebilecekti.

E. ^ Plevne'de yapılan tahkimatlarla ilgili detaylı ve daha fazla bilgi için bakınız:Plevne savunması yüksek lisans tezi

F. ^Rus kuvvetlerinin sayıları ile ilgili bilgiler çelişkilidir. Fransızca Vikipedi'de 27.000 piyade,2.200 süvari ve 140 top olarak bu sayıdan az olarak gösterilmekle birlikte; bunun tam aksine bir diğer kaynağa göre 50.000 asker 150 top (37 piyade taburu,34 süvari bölüğü)^[7] bir başka kaynağa göre 60.000 asker 40'ın üzerinde top^[20](Mahmut Celalettin Paşa, "Miratı Hakikat". İstanbul 1983. Hazırlayan: İsmet Miroğlu; diğer bir kaynağa göre 32.000 asker 176 top.^[21]

G. ^Bu konuda daha geniş ve detaylı bilgi için bakınız atıf yapılan Osmanlı Araştırmaları internet sitesi8 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

H. ^Bu konuda ve 2.Abdülhamit dönemindeki olaylar ve daha geniş bilgi için bakınız atıf yapılan Yılmaz Öztuna-"II.Abdülhamit Zamanı ve Şahsiyeti" Kitabı; Kubbealtı yayınları 1.Baskı 2008

•  Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Plevna". Encyclopædia Britannica (11. bas.). Cambridge University Press. (vol. 21 pp. 838–840, article by John Henry Verrinder Crowe)
• Compton's Home Library: Battles of the World CD-ROM
• George Marcu (coord.), Enciclopedia bătăliilor din istoria românilor, Editura Meronia, Bucureşti 2011

Wikimedia Commons'ta Plevne Savunması ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

• 
  Gazi Osman Paşa
• 
  Romanya Domnitoru I. Carol
• 
  Moskova'da Plevne kuşatması sırasında ölen rus askerleri anısına 1882 yılında St Elijah meydanında yapılan Plevne Şapeli
• 
  Kuşatnayı temsilen düzenlenen Scobelev Parkı, Plevne
• 
  Fatih St George Şapel Anıt Mezarı, Plevne
• 
  Eduard Totleben
• 
  Bulgar sanatçı Vassia Atanassova tarafından plevne kuşatmasını resmeden tablo
• 
  Bükreş Romanya'daki askeri müzede Plevne Kuşatmasını resmeden panoramik resimler-1
• 
  1880'de rus ressam Dimitriev tarafından resmedilen Plevne önünde topçu düellosu
• 
  Plevne önünde kuşatmayı yarma harekâtını resmeden The Illustrated London News gazetesinde 1878'de yayınlanan resim
• 
  Bükreş Romanya'daki askeri müzede Plevne Kuşatmasını resmeden panoramik resimler-2
• 
  Saldırı öncesi Rus askerlerini resmeden tablo
• 
  Gravitsa'daki mevzilerin alınmasını gösteren bir başka resim