Dört Kapı Kırk Makam
Dört Kapı Kırk Makam, İslamın temel öğretisi, genel kurallar bütünü, Allah'a giden yolda geçirilmesi gereken aşamalar bütünüdür. Öğretisi Muhammed döneminde İslam diniyle birlikte doğmuştur, her kapı ve her makam Kur'an ayetlerine dayanmaktadır. Ehl-i beyt ile devam etmiş, son yıllarda yapılan tarih araştırmaları ve analizler sonucunda bu anlayışın Hoca Ahmed Yesevî'nin Ehli Beyt'e ulaşan icazetnâme ve tarikat silsilesiyle İmam Ali Rıza'ya, yani Horasan'a ulaştığı bilinmektedir. Böylece, Anadolu Türkmen Ocaklarının temellerini atarak sistem haline getirilmiştir. Türkmen Ocakların Ehli Beyt'e ulaştığı ve günümüz Bektaşi tarikatının silsile yoluyla Yesevi tarikatına ve dolayısıyla da İmam Ali Rıza'ya ulaştığı bilinmektedir. Tasavvuf tarikatlarının silsilesi Ehli Beyt'e dayanmaktadır; bunun için tasavvufta kendileri gibi tasavvuf ehli bir kimsenin önderlik/pirlik makamında olması zorunludur.
Horasan Tasavvûf Okulu
Horasan Tasavvûf Okulunda bu okulun ortaya çıktığı toplumsal ortamda, eski Orta Asya'da, Orta Doğu'da ve Anadolu'da din ve inanışlarına kadar giden izleri bulmak olasıdır. Hacı Bektaş-ı Veli ve Bektaşîlik de zaten bu kaynakların bireşimsel ürünüdür.
Bektaşîlik Dört Kapı Kırk Makam öğretisiyle somutlaşmış, ayakları yere basmıştır. İnsanı ve giderek Bektaşi toplumunu bu olgunlaşma/yetişme evrelerinden geçirerek oluşturmaya çalışır. Bu yolla inanç çeşitli kapı ve makamlara ayrılarak insanlar kurallara boğulmak istenmemektedir. Tam tersine, insanların karşısına sayısız seçenekler sunularak inançsal, düşünsel ve ahlâksal yaşamı kolaylaştırılmaya çalışılmaktadır.
Her Bektaşînin yaşamı boyunca ezberlediği Dört Kapı Kırk Makam'a genellikle Hacı Bektaş-ı Veli’nin Makalat ve Fevaid adlı kitaplarında ve Buyruk'larda yer verilmiş, işlenmiştir.
Kapı 4 adettir. Bunlar sırasıyla; Şeriat, Tarikât, Marifet ve Hakikât kapılarıdır. Her kapının ise 10'ar makamı vardır. Böylece, toplamda 40 makam olmaktadır.
Tasavvufta Dört Kapı
Tasavvufta Marifetullah makâmına varmak için dört merhale kat'etmek gereklidir. Birinci Merhale: Şeriat olarak adlandırılır. İkinci Merhale: Tarikât Kapısı'ndan geçilerek içine girilen "Tarikât" makâmıdır. Üçüncü Merhale: Hakikât Kapısı'ndan geçilerek erişilebien "Hakikât" makâmı olarak tanımlanır. Son merhale olan ve sadece tasavvur edilebilen Gnostisizm ise ancak Mârifet Kapısı'ndan geçilerek erişilebilir ve Hakikât'in tam merkezinde yer alır. İşte bu merkezde yer alan ve Dört merhalenin de Öz/Cevheri'ni teşkil eden mertebe "Mârifetullâh"(İrfân/Gnosis) makâmıdır.
Tasavvufta "Mârifetullâh" (İrfân/Gnosis) makamına ulaşmadan evvel geçilmesi gereken Dört Kapı bulunmaktadır.
Dört Kapı
Bu Dört Kapı, mertebelerine göre aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır.
Bu kapılar ile makamlar arasındaki ilişkiler yandaki şemada görüldüğü gibi tasvir edilmişlerdir.
Ayrıca, her kapıya ait On Makam bulunmaktadır:
Şeriat Kapısının Makamları
- İman etmek.
- İlim öğrenmek.
- Helal kazanmak.
- İbadet etmek.
- Ailesine faydalı olmak.
- Çevreye zarar vermemek.
- Peygamberin emirlerine uymak.
- Şefkatli olmak.
- Temiz olmak.
- Faydasız ve gereksiz işlerden sakınmak.
Tarikat Kapısının Makamları
- Tövbe etmek.
- Mürşidin öğütlerine uymak.
- Temiz giyinmek.
- İyilik yolunda direnmek.
- Hizmet etmeyi sevmek.
- Haksızlıktan korkmak.
- Ümitsizliğe düşmemek.
- İbret almak.
- Nimet dağıtmak.
- Özünü fakir görmek.
Marifet Kapısının Makamları
- Edepli olmak.
- Bencillik, kin ve garezden uzak olmak.
- Perhizkarlık (aşırı istekleri sınırlamak).
- Sabır ve kanaat.
- Haya.
- Cömertlik.
- İlim.
- Hoşgörü.
- Özünü bilmek.
- Ariflik.
Hakikat Kapısının Makamları
- Alçak gönüllü olmak.
- Kimsenin ayıbını görmemek.
- Yapabileceğin hiçbir iyiliği esirgememek.
- Allah’ın her yarattığını sevmek.
- Tüm insanları bir görmek.
- Birliğe yönelmek ve yöneltmek.
- Gerçeği gizlememek.
- Manayı bilmek.
- İlahi sırrı öğrenmek.
- İlahi varlığa ulaşmak (Vahdet-i Vücud).
Kaynakça
- ^ Doç. Dr. Rıza Yıldırım, Aleviliğin doğuşu. Cilt 1,cilt 2