Şiilik

Makale serilerinden
Şiilik
Allah
İmâmet İnancı
Şiîliğin bayram, mâtem ve anı günleri
Şiiliğin tarihi
İmâmî Mezhepler
Ehl-i Abâ Hadisi
Kutsal kadınlar

Şiilik veya Şia, (Arapça: اَلشِّيعَة eş-Şia, Farsça: شِیعَه Şia), Muhammed'den sonra devlet yönetiminin Ali’ye ve onun soyundan gelenlere ait olduğu fikrini savunan; Ali ile birlikte onun soyundan gelen imamların günahsızlığına, yanılmazlığına ve bizzat Allah tarafından halife olarak seçildiğine dair inanışların ortak adıdır. İslam dünyası içerisinde müslüman nüfusun yüzde 10-15'lik kısmını oluşturur. Siyasi saiklerle ortaya çıkan bu ayrılık, zaman içinde fıkhi ve itikadi bir alt yapı kazanarak mezhepleşmiştir.

Etimoloji

Şia terimi, takipçiler anlamına gelen Arapça "şiâ" kelimesinden gelmektedir. Tarihteki kullanım Şiât-u Ali, yani Ali'nin takipçileri anlamına gelen ifadenin kısaltılmış hâlidir. Sünni kaynaklar, bu terimin Muhammed'in ölümünü takip eden yıllarda kullanılmaya başlandığına, Şiiler ise daha önce de kullanıldığına inanırlar.

Şii İslam inancında Ali'nin çok özel bir yeri vardır. Şii amentüsünde bulunan imamet anlayışına göre İslam peygamberi Muhammed öldükten sonra onun yerine imam/halife olması gereken kişi Ali'dir ve imamet Ali'nin soyundan devam eder.

Kolları

Şiilik akımı değişik fikirler barındırmaktadır. Ortak noktaları, Muhammed'in ölümünün sonrasında imamet veya hilafet makamının Ali ile başlamak üzere onun soyundan gelen insanlara ait olduğunu kabul etmektir.

Şiiliğin dalları.

Şiiler arasında imamet hakkında farklı görüşler var olduğundan Şiilik genel olarak üç kategoriye ayrılmaktadır:

Makale serilerinden
İslam
Allah
İnançlar
İbadetler
Metinler ve Hukuk
Tarih
Mezhepler
Kültür ve Toplum
Ayrıca bakınız

Zeyd’îyye (Beşçiler)

Zeydîler, Muhammed'den sonra imamların sıralamasının şu şekilde olduğuna inanırlar: Ali el-Mûrtezâ, Hasan bin Ali, Hüseyin bin Ali, Ali bin Hüseyin (Ali Zeyn el-Âb’ı-Dîn), Zeyd bin Ali.

Daylam ve Taberistan bölgesinde 864 yılından 928 yılına kadar hüküm süren Alavîler adındaki devlet, tarihte kurulmuş olan ilk Zeydî devletidir. Tarihte değişik Zeydî inançları ortaya çıkmıştır. Günümüzde Zeydîler en yoğun olarak Yemen'de yaşamaktadırlar.

İsmâ‘il’îyye (Yediciler)

Makale serilerinden
Bâtınîlik - İsmaililik
sembol:ismaili arslan
İmân (Bâtınîlik-İsmaililik)
İsmâ‘ilî İmâmet dizgeleri
İsmaililik - i'tikadı yapıtaşları
Yedi Esâs
Ehl-i Abâ ve İmâmet nesli
İsmaililik Tarihi
Önemli Dâîler
Nizârî-İsmaili Devleti ve Elemût – Belde’t-ûl’İkbâl
Şi‘î Mezhepler

İsmaililer'e göre, imamet sıralaması şöyledir: Ali el-Mûrtezâ, Hasan bin Ali (Nizariler'e göre imam değildir), Hüseyin bin Ali, Ali bin Hüseyin (Ali Zeyn el-Âbidîn), Muhammed el-Bakır, Cafer es-Sadık, İsmâil bin Câ'fer el-Mûbarek, Muhammed bin İsmâ‘îl eş-Şâkir.

İsmaililer'in "imamet" konusunda değişik inanca sahip farklı kolları ve inanç grupları vardır. Yediciler ve Karmatiler'e göre İsmâil bin Câ'fer el-Mûbarek'in son imam olduğuna inanılırken Mustali fıkhında Yirmibirinci İmam olan "Et-Tâyyîb Ebû’l-Kâsım" gayba hâlinde saklanan son imamdır. Nizârîler olarak bilinen İsmaili grupları ise imametin İsmâil bin Câ'fer el-Mûbarek'in soyundan gelen kişiler ile günümüze kadar devam ettiğine inanırlar. Tarihte Fâtımîler ilk İsmâilî devletidir. İsmâilîler, Safevîler dönemine kadar Şia'nın çoğunluğunu oluşturmaktaydı. Günümüzde ise sayıları çok fazla olmamakla birlikte, özellikle Hindistan, Pakistan, İran, Afganistan, Tacikistan coğrafyalarında ve Suriye'de yaşamaktadırlar.

İsnâaşeriyye (Onikiciler) ve On İki İmam

Makale serilerinden
İsnâaşeriyye
Allah
On Dört Masum ve On İki İmam
Ali Hasan Hüseyin Zeynelâbidîn Muhammed el-Bakır Ca'fer es-Sâdık Musa el-Kâzım Ali er-Rızâ Muhammed el-Cevâd Ali el-Hâdî Hasan el-Askerî Mehdî el-Muntazar
İnanç esasları
Diğer esaslar
İbadetler ve inançlar
Kutsal şehirler
Fikir kaynakları
Tarikatlar ve mezhepler
Hadis külliyatı
Diğer

Onikiciler'e göre imamet sıralaması şöyledir: Ali el-Mûrtezâ, Hasan bin Ali, Hüseyin bin Ali, Ali bin Hüseyin (Ali Zeyn el-Âb’ı-Dîn), Muhammed el-Bakır, Cafer es-Sadık, Musa el-Kâzım, Ali er-Rıza, Muhammed el-Cevâd, Ali Naki, Hasan el-Askerî, Muhammed Mehdi.

Onikiciler, Safeviler döneminden beri Şiiler arasında çoğunluktadırlar. Onikici olan birçok inanç bulunmaktadır. Bunların en yaygını Caferilik mezhebidir. Bunun dışında Nusayrîlik, Anadolu Aleviliği, Bektaşilik, Ehl-i Hak, Malang, Nurbahşîye tarikatı gibi inanışlar da Onikicidir. Ama Caferiler, Caferilik mezhebinden başka hiçbir mezhebin Şii olduğunu kabul etmez. Diğer on ikici inanışların ve yedici inanışların İslam dışı olduğuna inanır. Şii mezhebi olan Zeydî mezhebini Müslüman saymakla beraber "hak" bir mezhep olmadığına inanırlar.

Oturanlar: Hasan, Ali ve Hüseyin, sağı ve solunda ayakta kalan ise Kerbela Hadisesi'nde ölen Abbas bin Ali (Kaçar dönemi hat sanatı eseri, 19. yüzyıl) On İki İmam
  1. Ali bin Ebu Tâlib (600–661), "Emir ül-Mü'minin" olarak da bilinir
  2. Hasan bin Ali (625–669), Hasan al Mücteba olarak da bilinir.
  3. Hüseyin bin Ali (626–680), Husayn al Şehid, Şah Hüseyin veya Husayn al Şaheda olarak da bilinir.
  4. Ali bin Hüseyin (658–713), Ali Zeynel Âbidin olarak da bilinir.
  5. Muhammed bin Ali (676–743), Muhammed el-Bakır olarak da bilinir.
  6. Cafer bin Muhammed (703–765), Cafer-i Sadık olarak da bilinir.
  7. Musa bin Cafer (745–799), Musa el-Kâzım olarak da bilinir.
  8. Ali bin Musa (765–818), Ali er-Rıza olarak da bilinir.
  9. Muhammed bin Ali (810–835), Muhammad el-Cevad veya Takî olarak da bilinir.
  10. Ali bin Muhammed (827–868), Ali Naki veya El-Hâdî olarak da bilinir.
  11. Hasan bin Ali (846–874), Hasan el-Askerî olarak da bilinir.
  12. Muhammed bin Hasan, Muhammed Mehdî olarak da bilinir. Şiî inancına göre çocuk yaşından beri hâlen kayıp olup (gaiba) Kıyamet yaklaşınca ortaya çıkacaktır.
İmam Ali'nin türbesi (Necef, Irak)

Şiiler, diğer dinî konularda ve hadis konusunda zengin kaynaklara sahiptirler. Fakat bunların çoğu diğer mezheplerce çok fazla dikkate alınmazlar.

Sünnilik ile Şiiliğin ayrılışı

Alevilikte ve Şiilik'te önemli bir yere sahip olan Zülfikar isimli kılıcın temsîlî bir resmi.

Sünni ve Şii ayrımı peygamber Muhammed'in 632 tarihinde vefatıyla birlikte başlamıştır. Yaşadığı sürece dinî rehberliğin yanı sıra siyasi önder vasfını da kendisinde bulunduran Muhammed’in artık hayatta olmayışı, Müslüman cemiyeti yeni önderin kim olacağı sorusuyla karşı karşıya bırakmıştı. Sakife denilen yerde toplanan bir grup Müslüman, hilafete Ebu Bekir'i seçmiş, daha sonra “Şiat‘ü Ali” olarak adlandırılacak olan Ali taraftarı bir grup Müslüman da Muhammed'in damadı olan Ali'nin bu göreve daha layık olduğunu ve Ebu Bekir'i seçen grubun hak yoldan saptığını düşünmüştür. Dahası Ebu Bekir'in halifeliği Ali'nin elinden Fatıma'nın evinin basılması ve yakılması ile zorla aldığını iddia ederler.

Peygamberin ölümü üzerinden yaklaşık otuz yıl geçtikten sonra İslam toplumu ilk iç savaşı yaşamıştır. Bu savaş, Müslümanların Emevi taraftarları, Ali taraftarları ve Haricîler olarak bölünmesine yol açmıştır.

Şiilik ile Sünnilik arasındaki anlayış ve uygulama farkları

Şii tarikat ve mezhepler

Dörtçüler

Beşçiler

Yediciler

Onikicilik

1-İsna‘aşer’îyye (Onikicilik)

Sınıflandırılamayanlar

Şiî Nüfus

Şiiler, İslam dinine mensup 1,5 milyar müslümanın, yaklaşık olarak 200 milyonunu temsil ederek, İslam âleminin %16'sını oluşturmaktadırlar. İran, Azerbaycan, Bahreyn, Irak ve bir olasılıkla Yemen'de nüfusun çoğunluğunu, ayrıca Lübnan'ın da önemli bir kısmını oluşturmaktadırlar.

Şiilik, İran'ın %89'u, Azerbaycan'ın %85'i, Irak'ın %60-%65, Bahreyn, Katar, Türkmenistan, Türkiye ve Yemen'nin %10'u ve Lübnan'ın %65'i Şii nüfusludur. Ayrıca Suudi Arabistan'ın %15'i, Pakistan'ın %20'si ve Afganistan'ın %19'u Şiîdir. Ayrıca AB ülkelerinde 10 milyona yakın, Amerika kıtasına dağılmış olarak da 20 milyonun üzerinde, Afrika'da sadece Nijerya'da 4-6 milyon Şii olduğu tahmin edilmektedir.

Türkiye'de çoğunluk sırasına göre Alevîler, Câferîler ve Nusayrîler yaşamaktadır.

Dünya'daki Şiî nüfusu tahmini ve ülkelerdeki oranları

Dünya'da 200-230.000.000 arasında Şii bulunmaktadır
Ülke Şii nüfus Ülkedeki Şiî nüfus oranı Şii nüfusa göre oranı Asgarî tahmin/iddia Âzamî tahmin/iddia
İran 66.000.000 – 70.000.000 90–95 37–40
Irak 19.000.000 – 22.000.000 65–70 11–12
Pakistan 28.000.000 – 36.000.000 15–20 10–15 43.250.000 – 57.666.666
Hindistan 40.000.000 – 45.000.000 20-25 15–20 50.000.000 – 50.000.000.
Yemen 9.000.000 – 10.000.000 40-45 5-6
Türkiye 500.000 – 1.000.000 7–7,5 1
Azerbaycan 5.000.000 – 7.000.000 65–75 3–4 Toplam nüfusun %85'i
Endonezya 5.000.000 – 6.000.000 2,7 3 <7.000.000
Afganistan 3.000.000 – 4.000.000 10–15 <2 Toplam nüfusun %15–19'u
Suriye 3.000.000 – 4.000.000 15–20 <2
Nijerya <4.000.000 <5 <2 5-10 milyon
Suudi Arabistan 3.000.000 – 4.000.000 15–22 <1
Lübnan 1.000.000 – 1.600.000 30-35 <1 Tahmini veri. Resmi sayım mevcut değil.
Tanzanya <2.000.000 <10 <1
Umman 700.000 – 900.000 5–10 <1 948.750
Kuveyt 500.000 – 700.000 30–35 <1 Toplam nüfusun %35–40'ı
Almanya 400.000 – 600.000 10–15 <1
Bahreyn 375.000 – 400.000 66–70 <1 375.000 (Toplam nüfusun %66'sı) 400.000 (Toplam nüfusun %70'i)
Tacikistan 400.000 7 <1
Birleşik Arap Emirlikleri 300.000 – 400.000 10 <1
ABD 200.000 – 400.000 10–15 <1
Birleşik Krallık 100.000 – 300.000 10–15 <1
Bulgaristan 100.000 10–15 <1
Katar 100.000 10 <1


                             
          Haşim bin ʿAbd Menâf             
                             
          Haşimoğulları             
                             
          ʿAbd el-Muttalib bin Haşim             
                                
                         
 Amine bint Vehb      ʿAbd Allâh bin ʿAbd el-Muttalib Ebû Tâlib Ez-Zûbeyr Hamza `Abbâs‘binʿAbd‘el’Muttalib 
       
                                
     
 Hatice bint Hüveylid      Muhammed              ʿAbd Allâh bin `Abbâs   
       
                                  
     
          Fatıma Ali     Havlet bint Câ'fer `Alî bin ʿAbd Allâh 
        
     Selman-ı Farisî                                
                  
            Hasan bin Ali Hüseyin Seyyid eş-Şühedâ Muhammed bin Hanefiyye  Abbâsîler Muhammed "el-İmâm" bin `Alî bin el-`Abbâs  
   
                                    
         
   Hasan bin Zeyyîd Zeyyîd bin Hasan Hasan el-Mû'tenâ Zeynelâbidîn Keysanilik  Bû'Müslim’îyye Mazdekçilik
 
                                      
            
   Taberistan Alavîleri Hasan bin Zeyd  ʿAbd Allâh el-Kâmil Muhammed el-Bakır Zeyd bin Ali eş-Şehid Sinbâd Neo’Mazdekçilik
     
                                     
                
   İbrahim bin ʿAbd Allâh  Muhammed bin ʿAbd Allâh (Muhammed bin Abdullah el-Mehdi) İdris bin ʿAbd Allâh
İdrîsîler (Zeyd’îyye)		 İmamet Zeydilik El-Mukanna’îyye Hurremiyye
(Babek Hûrremî)		  
 
                                   
          
   Yahya bin ʿAbd Allâh  Zû'n-Nûn el-Mısrî Câ’bir bin Hayyân Câʿfer es-Sadık  Hasan bin Zeyd'ül-Alevi Kızılbaş Gnostisizm
     
                                          
                   
   Beyazid-i Bestami  ʿAbd`Allâh‘el’Eftâh‘bin’Câʿfer‘i’Sâdık İsmail bin Ca‘fer es-Sâdık Musa el-Kâzım      Çepniler Tahtacılar  
    
                                     
      
   Fethîlik (Eftâh’îyye) Vâfî Ahmed (ʿAbd Allâh bin Muhammed bin İsmâ‘il) el-Vâfî Muhammed‘bin’İsmâ‘il‘eş’Şâkir (Yediciler) Ali er-Rızâ      Taberistan Zeydî-Alavîler Emîrliği Melamilik   
     
                                     
  
   Muhammed bin ʿAbd Allâh el-Eftâh Takî Muhammed (ʿAhmed bin ʿAbd Allâh bin Muhammed) et-Tâkî İsmaililik (İsmâ‘il’îyye/Yedicilik) Muhammed el-Cevâd  Tavvûsîlik (Tavvûs’îyye/Altıcılık) Bâtınîlik (Bâtınî İsmâ‘il’îyye) Ezoterizm 
  
                                       
      
  Tasavvuf Razî ʿAbd Allâh (Hüseyin bin ʿAhmed bin ʿAbd Allâh) ez-Zeki  Kufeli Hamdân Kârmat (Karmatîyye/Yediciler) Ali el-Hâdî  Vâkıfîlik (Vâkıf’îyye) Mitraizm      
    
                                     
             
    Sâbiîlik Mehdi (Fatımi) Ebû-Saʿid Hasan bin Behrâm Cennâbî (Bahreyn) Hasan el-Askerî Muhammed‘bin’Ali‘en’Nakî Muhammedîlik (Muhammed’îyye)       
   
                                   
        
    Muhammed ed-Derezî Fâtımî Devleti Karmatîlik (Yediciler/elʿBakl’îyye) Muhammed el-Mehdi FazlʿAllâh Esterâbâdî (Hurûfilik)  Muhammad bin Nusayr      
  
                                     
              
   Dürzîlik Mustalilik Nizarîlik  On İki İmam Hurûfilik  Nusayrilik    
   
                                    
      
     Mecîd’îyye/Hâfız’îyye Tâyyîb’îyye  Türkistan Aleviliği         Kabbalah    
  
                                    
            
     Sünnî Buhra DavudîʿBuhra’1094  Alamut Kalesi
(Sabbahiyye)		    Muhammed Kebir Arizî  Mahmud Pâsikhânî    
  
                                       
              
   Câʿferî Buhra (1426) Patanî Buhra (1538)  SüleymanîʿBuhra’1591 Alavî Buhra (1625)  Tâcü’l-Ârifîn Ebu’l Vefâ Vefâîlik (Vefâ’îyye)  Nûktâvîlik (Hurûfilik)      
                                     
                    
   Hebtiahs Buhra (1754) Etbeî’MelekʿBuhra’1840 İleri Davudî Buhra (1977)  Tac’ed-Dîn Geylânî Halvet’îyye/Zahid’îyye  Ebu’l Bekâ Baba İlyas Bâbâîlik (Bâbâ’îyye)  Seyyid Nesîmî (Hurûf’îyye)     
   
                                     
                    
  Yusuf Hemedanî Melâmet’îyye/Kalender’îyye  Ûveys bin Âmir-î Karenî (Üveys’îyye)  İmamet (İsnâaşeriyye öğretisi)  Safî’ûd-Dîn İshak Safev’îyye  Baba İshak İshak’îyye  Dedebabalık (Bektaş’îyye)    
    
                                   
   Ahmed Yesevî Yesevilik / Melâmet’îyye  Hallâc-ı Mansûr
(En-el Hak)		  Cûneyd El-Bağdâdî  Sadr’ed-Dîn Mûsa / Hoca Âlâ’ed-Dîn Âli Hâmid’ûd-Dîn-i Veli / Hacı Bayram-ı Veli  Ahmed er-Rifâi     
    
                                       
   
   Kutb’ûd-Dîn Haydar Kalenderilik / Yesevilik Muhy’ûd-Dîn-i Ârabî
(Sufi metafiziği)		 Abdülkâdir Geylânî (Kadir’îyye)  Şeyh İbrahim Cûneyd / Haydar  Bayram’îyye/Celvet’îyye Azîz Mahmûd Hüdâyî  Rıfâ’îyye   
    
                                       
      
   Hacı Bektaş-ı Veli Haydarîlik / Ekberîlik  Sadr’ed-Dîn Konevî (Ekber’îyye) Yefâ’î / Şah Ni'metullah-i Veli Sultân Ali Mirza Safevî Devleti / I. İsmail  Sarı Saltık Dede (Saltuk’îyye) Galip Hasan Kuşçuoğlu    
  
                                        
               
   Ahî Evran / Ahilik  Kızılbaş Ni‘metullâh’îyye İsnâ‘aşer’îyye  Barak’îyyûn  Galibi Tarikatı      
                                       
     
   Taptuk Emre  Abdal Mûsa Burhan’ed-Dîn Hâlil’ûllâh    Alevilik  Kürt Alevîliği         
  
                                     
       
   Yunus Emre Balım Sultan      Nadir Şah Sultan Sahak  Adiyy bin Müsafir       
 
                                    
  Kaygusuz Abdal Bektaşilik Nûrbakş’îyye Câʿfer’îyye Yâresânîler  Êzidîler     
 
                                      
              
     Âli’îyye  Harabât’îyye Usûlî  Ahbârî             
    
                                   
  Pir Sultan Abdal Celâl’îyye      Afşarlar Luviler  Kabalizm      
                                     
        
  Kul Himmet          Kaçar Hanedanı   Işık Alevîliği         
                                 
     
                    Şeyhilik          
                                 
                         Babilik    
    
                                
      
            Velâyet-i Fakih yâ Hükûmet-i İslamî    Ezelî Bâbîler Bahâîlik    
                              
   
              İran           
                            


Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Key beliefs in Islam - Imamate (Shi'a Islam)". BBC. 22 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2022. 
  2. ^ "ŞÎA". TDV İslâm Ansiklopedisi. 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023. 
  3. ^ "Mapping the Global Muslim Population". 7 Ekim 2009. 14 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. The Pew Forum's estimate of the Shia population (10–13%) is in keeping with previous estimates, which generally have been in the range of 10–15%. 
  4. ^ "İslam ve İhsan". 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023. 
  5. ^ "kuran-ikerim.org". 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023. 
  6. ^ W. Madelung, "Khurrammiya" in Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online.
  7. ^ Yarshater, Ehsan, 1983. The Cambridge history of Iran, cilt 2, s. 1005, 1008.
  8. ^ "Lebanon Congressional Research Service Brief" (PDF). 29 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012. 
  9. ^ Ahmet Yaşar Ocak, Anadolu Türk Sûfîliğinde Ahmed-i Yesevî Geleneğinin Teşekkülü Milletlerarası Ahmed Yesevi Sempozyumu Bildirileri (26-27 Eylül 1991), Ankara 1992, Kültür Bakanlığı Yayınları, s.79-80
  10. ^ Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 61.
  11. ^ Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 73.
  12. ^ a b Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 48
  13. ^ Kreyenbroek, Philip G. (1996). "Religion and Religions in Kurdistan". Kurdish Culture and Identity. Zed Books Ltd. ISBN 1856493296. 
  14. ^ Elahi, Bahram (1987). The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi. ISBN 0-7126-0200-3.
  15. ^ Bulut, Faik. (2011), Ali'siz Alevîlik, Berfin Yayıncılık.
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2009. 
  17. ^ "CIA World Fact Book "Iran"". 5 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2008. 
  18. ^ a b "Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan - Presidential Library - Religion" (PDF). 21 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Eylül 2011. 
  19. ^ "CIA World Fact Book "Iraq"". 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2008. 
  20. ^ "CIA World Fact Book "Pakistan"". 5 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2008. 
  21. ^ "CIA World Fact Book "Afganistan"". 20 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2008. 
  22. ^ "Şii lider Zakzaki'nin öldürüldü iddiası". trthaber.com. 13 Aralık 2015. 4 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
  23. ^ a b c d "Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population". Pew Research Center. 7 Ekim 2009. 30 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2010. 
  24. ^ a b c d Miller, Tracy (Ekim 2009). Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population (PDF). Pew Research Center. 25 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2009. 
  25. ^ "CIA - The World Factbook". Cia.gov. 14 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2011. 
  26. ^ "Violence Against Pakistani Shias Continues Unnoticed | International News". Islamic Insights. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2011. 
  27. ^ "Taliban kills Shia school children in Pakistan". 12 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2012. 
  28. ^ "Shia women too can initiate divorce". The Times of India. 6 Kasım 2006. 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2010. 
  29. ^ "Talaq rights proposed for Shia women". Daily News and Analysis, www.dnaindia.com. 5 Kasım 2006. 8 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2010. 
  30. ^ 'Religion: Virtually the entire population is Muslim. Between 80 and 85 percent of Muslims are Sunni and 15 to 19 percent, Shia.'"Shia women too can initiate divorce" (PDF). Library of Congress Country Studies on Afghanistan. Ağustos 2008. 14 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ağustos 2010. 
  31. ^ Nigeria: 'No Settlement With Iran Yet' 5 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Paul Ohia, allAfrica - This Day, 2010-11-16
  32. ^ Hazran, Yusri. The Shiite Community in Lebanon: From Marginalization to Ascendancy, Brandeis University
  33. ^ Hassan, Farzana. Prophecy and the Fundamentalist Quest, page 158
  34. ^ Corstange, Daniel M. Institutions and Ethnic politics in Lebanon and Yemen, page 53
  35. ^ Dagher, Carole H. Bring Down the Walls: Lebanon's Post-War Challenge, page 70
  36. ^ Growth of the world's urban and rural population:n1920-2000, Page 81. United Nations. Dept. of Economic and Social Affairs
  37. ^ Top 15 Countries with Highest Proportion of Shiites in the Population 7 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 1999-07-07
  38. ^ "The actual percentage of Kuwaiti Shiites is 40 percent". ArabTimesOnline. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2010. 
  39. ^ "UK FCO". UK FCO. 2 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2012. 
  40. ^ "Why Bahrain blew up". New York Post. 17 Şubat 2011. 23 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2011. 
  41. ^ Muhammed Ebû Zehra: Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (Câ’bir, i’tikad ve imân esasları konusunda Câ’fer-i Sâdık’tan ders almış ve onun i’tikadını benimsemiştir. Câ’bir bin Hayyân, Câf’er-i Sadık’ın îlmini topladığı beşyüz risâlesini bir araya getirerek tek bir kitâp halinde yayınlamıştır. Câ’bir bu risâlelerin, kendisinin Câf’er-i Sadık’tan edindiği feyz ve ilhâmlar sayesinde teşekkül ettiğini belirtmiştir.)
  42. ^ Muhammed Ebû Zehra, Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (İmâm Câ’fer’in Allah’ın mevcûdiyetini bilme gayesi için Kozmoloji ilmiyle uğraştığını bildiren deliller vardır. Elde ettiği bilgileri Allah’ın vahdaniyetini ispat etmek amacıyla kullanmıştır. Bu konuda, İmâm Câ’fer-i Sadık, Kur'an’in evren ve tabiât hakkında bilgiler vererek insanları düşündürme methodunu uygulamıştır. Mufaddal bin Amra’ya yazdırdığı “Risalet-ût Tevhîd” adlı kitabında tabiât olaylarının insanın hizmetine sunulmuş olduğunu öne sürerek, hepsinin bir yaratıcının eseri olması gerekliliği hakkında yürüttüğü fikirlerini savunmuştur.)

Dış bağlantılar